«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

تذکر اخلاقی: اهمیت کنترل زبان

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) فِي وَصِيَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِيَّةِ: «وَ اعْلَمْ‌ أَنَ‌ اللِّسَانَ‌ كَلْبٌ عَقُورٌ إِنْ خَلَّيْتَهُ عَقَرَ وَ رُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً فَاخْزُنْ لِسَانَكَ كَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَك»‌[1] .

امام علی بن ابیطالب (ع) در وصیتش به فرزندش محمد بن حنفیه فرموده است که بدان که زبان همانند سگِ هار و گزنده می‌ماند که اگر او را رها کنی، گاز می‌گیرد و چه بسا سخنی که از انسان سلب نعمت می‌کند، پس نگهبان زبان خویش باش، همچنان که مقیدی که نگهبان طلا و نقره‌ات باشی.

زبان با تمام خوبی‌هایی که دارد، مانند سگِ هار است که اگر رها شود گاز می‌گیرد، یعنی اگر انسان زبان خود را کنترل نکند چه بسا موجبات هلاکت و بدبختی او را فراهم آورد. در آستانه انتخابات ریاست جمهوری هستیم، کاندیداهای ریاست جمهوری و طرفدارانشان باید مواظب باشند که برای رسیدن به پست و مقام دنیا، به دروغ و تهمت متوسل نشوند که اگر خدای نکرده در این مسیر به دروغ متوسل شوند یا به دیگر کاندیداها تهمت بزنند، خیر و برکت نخواهند دید و چیزی جز خسارت نصیبشان نخواهد شد و لذا باید سعی کنند که برای جلب نظر مردم، برنامه‌های خود را ارائه دهند و از آن دفاع کنند، نه اینکه به دروغ، غیبت و تهمت متوسل شوند. انسان مسلمان و خصوصاً شیعه باید زینت برای اهل بیت (ع) باشد و با انجام کارهایی که از شأن انسانیت به دور است، مایه ننگ اهل بیت (ع) نباشد، امام صادق (ع) فرموده است: «كُونُوا لَنَا زَيْناً وَ لَا تَكُونُوا عَلَینَا شَيْناً»[2] .

خطری که زبان دارد، هیچ یک از اعضای دیگر ندارند. امام سجاد (ع) فرموده است: «إِنَ‌ لِسَانَ‌ ابْنِ‌ آدَمَ‌ يُشْرِفُ‌ كُلَ‌ يَوْمٍ‌ عَلَى جَوَارِحِهِ كُلَّ صَبَاحٍ فَيَقُولُ كَيْفَ أَصْبَحْتُمْ، فَيَقُولُونَ بِخَيْرٍ إِنْ تَرَكْتَنَا وَ يَقُولُونَ اللَّهَ اللَّهَ فِينَا وَ يُنَاشِدُونَهُ وَ يَقُولُونَ إِنَّمَا نُثَابُ وَ نُعَاقَبُ بِكَ»[3] ؛ زبان انسان هر روز صبح بر اعضا و جوارش اشراف پیدا می‌کند و می‌گوید که چگونه صبح کردید؟ می‌گویند که اگر تو ما را رها کنی، حالمان خوب است و می‌گویند که از تو به خدا پناه می‌بریم و زبان را نصیحت می‌کنند و می‌گویند که ما به واسطه تو پاداش می‌گیریم و به واسطه تو عقاب می‌شویم.

شاعر گفته است:

صَمت و جوع و سحر و عزلت و ذکرِ به دوام ناتمامان جهان را کند این پنج، تمام

یعنی اگر انسان خاموشی پیشه کند، پرخوری نکند، شب زنده‌دار باشد، از مردم دنیاپرست کناره‌گیری کند و دائماً به یاد خدا باشد، آنچه در این عالَم، ناقص است را کامل خواهد کرد، یعنی آنچه ناقص است با این پنج خصلت کامل می‌شوند.

ادامه تفسیر آیه86: «أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْآخِرَةِ فَلاَ يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَ لاَ هُمْ يُنْصَرُونَ»[4] ؛ اينها همان كسانی می‌باشند كه آخرت را به زندگى دنيا فروخته‌اند؛ از اين رو عذاب آنها تخفيف داده نمى‌شود و كسى آنها را يارى نخواهد كرد.

عرض شد که حیات دنیوی، مجازی است و حیات حقیقی و واقعی در آخرت است و کسی که حیات حقیقی آخرت را با حیات مجازی دنیوی معاوضه می‌کند همانند کودکی است که گردنبندی طلا دارد، ولی چون از ارزش واقعی آن خبر ندارد، حاضر می‌شود که آن را با چند عدد اسباب بازی معاوضه ‌کند.

رسول اکرم (ص) در رابطه با مذمت دنیا فرموده است: «لَا تَجْعَلْ‌ مُصِيبَتَنَا فِي‌ دِينِنَا وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْيَا أَكْبَرَ هَمِّنَا وَ لَا مَبْلَغَ عِلْمِنَا»[5] ؛ خدایا مصيبت ما را در دين ما قرار نده و دنيا را بزرگترین همّ و غم ما و نهایتِ علم ما قرار مده.

دین نه کناره‌گیری کامل از دنیا را توصیه می‌کند که به رهبانیت ختم شود و نه روی‌آوردن کامل به دنیا را توصیه می‌کند که دنیا همه چیز انسان شود و تمام همّ و غم انسان، دنیا گردد و از آخرت به کلّی فراموش کند، بلکه دین روش میانه را توصیه می‌کند لذا انسان باید مواظب باشد تا نه به ترک مطلق، نسبت به دنیا مبتلا شود و نه به لذّت خواهی مطلق، نسبت به دنیا مبتلا شود. پس با اینکه لذّت‌های دنیوی، مجازی و لذّت واقعی در آخرت است، لکن این دلیل نمی‌شود که انسان به طور کلی دنیا را رها کند زیرا دنیا مزرعه آخرت است و انبیاء الهی و اولیاء الهی در همین دنیا منشأ خیرات و برکات زیادی بوده‌اند و خیلی از افراد توشه خود را از همین دنیا برداشته‌اند لذا انسان باید مواظب باشد که دنیا‌گریزی در او به وجود نیاید و نه افراط پیشه کند و نه تفریط را در پیش گیرد بلکه باید حد وسط را رعایت کند و میانه‌رو باشد. اسلام نیز مسلمانان را به میانه‌رو بودن سفارش کرده است، خداوند متعال در این رابطه فرموده است: «وَ ابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لاَ تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَ أَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَ لاَ تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ»[6] ؛ و در آنچه خدا به تو داده، سراى آخرت را بطلب و بهره‌ات را از دنيا فراموش مكن و همان‌گونه كه خدا به تو نيكى كرده، نيكى كن و هرگز در زمين در جستجوى فساد مباش، كه خدا مفسدان را دوست ندارد!

بنابراین، انسان باید رسیدن به آخرت را هدف اصلی خود قرار دهد، لکن از دنیا نیز برای رسیدن به آخرت بهره بگیرد و این‌گونه نباشد که به طور کلی دنیا را کنار بگذارد و رهبانیت پیشه کند.

امام علی (ع) نیز فرموده است: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا الدُّنْيَا دَارُ مَجَازٍإ وَ الْآخِرَةُ دَارُ قَرَارٍ فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّكُمْ لِمَقَرِّكُمْ وَ لَا تَهْتِكُوا أَسْتَارَكُمْ عِنْدَ مَنْ يَعْلَمُ أَسْرَارَكُمْ وَ أَخْرِجُوا مِنَ الدُّنْيَا قُلُوبَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَخْرُجَ مِنْهَا أَبْدَانُكُم»‌[7] ؛ ای مردم، دنیا خانه مجازی و آخرت، خانه همیشگی است، پس از این گذرگاه، برای آن مکان همیشگی توشه بردارید.

بنابراین، درست زندگی کردن در این دنیا و استفاده صحیح از دنیا، امری است که از طرف دین نیز توصیه شده است و آموزه‌های دین مختص عالَمِ آخرت نیست، بلکه دین برای زندگی دنیوی نیز توصیه‌ها و برنامه‌هایی را ارائه داده است که انسان باید سعی کند دستورات دین را در رابطه با زندگی دنیوی خود نیز به کار بندد و آخرت خود را در همین دنیا بسازد. خداوند متعال فرموده است: «...رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ»[8] ‌؛ خدایا در دنیا و آخرت به ما نیک عطا کن و ما را از عذاب آتش نگاه دار. منظور این است که انسان هم باید دنیا را از خدا بخواهد و هم آخرت را بخواهد و این گونه نباشد که به طور کلی از دنیا دوری گزیند.

خداوند متعال در آخر آیه مورد بحث (آیه86 بقره)، فرموده است که کسانی که آخرت خویش را به دنیا فروختند، عذابشان تخفیف داده نمی‌شود و کسی آنها را یاری نخواهد کرد.

در دنیا ممکن است که به مجرم تخفیف داده شود یا عفو شامل حال او شود، ولی آخرت این‌گونه نیست و کسانی که به طور کلی به دنیا پرداخته‌اند و آخرت را رها کرده‌اند باید در انتظار عذاب الهی باشند و هیچ تخفیفی به آنها داده نخواهد شد و کسی به دادشان نخواهد رسید و شفاعت شامل حالشان نخواهد شد. خداوند متعال فرموده است: «وَ كَمْ مِنْ مَلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لاَ تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئاً إِلاَّ مِنْ بَعْدِ أَنْ يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ يَشَاءُ وَ يَرْضَى»[9] ؛ و چه بسيار فرشتگان آسمان‌ها كه شفاعت آنها سودى نمى‌بخشد مگر پس از آنكه خدا براى هر كس بخواهد و راضى باشد اجازه (شفاعت) دهد!

بنابراین، انسان باید سعی کند که روشی میانه را انتخاب کند و آخرت را اصل قرار دهد، لکن به طور کلی از دنیا فاصله نگیرد و رهبانیّت پیشه نکند، در عین حال باید مواظب باشد که دلبسته به دنیا نشود و آخرت خود را به دنیا نفروشد، بلکه دنیا را وسیله رسیدن به آخرت قرار دهد.

«الحمد لله رب العالمین»