موضوع: تفسیر سوره بقره آیه 104

ادامه تفسیر آیه 104: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَقُولُوا رَاعِنَا وَ قُولُوا انْظُرْنَا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[1] ؛ اى افراد با ايمان! (هنگامى كه از پيغمبر تقاضاى مهلت براى درك آيات قرآن مى‌كنيد) نگوييد: «راعنا»؛ بلكه بگوييد: «انظرنا». (زيرا كلمه اول، هم به معنى«ما را مهلت بده!»، و هم به معنى«ما را تحميق كن!» مى‌باشد و دستاويزى براى دشمنان است) و (آنچه به شما دستور داده مى‌شود) بشنويد! و براى كافران (و استهزاء كنندگان) عذاب دردناكى است.

عرض شد که خداوند متعال در آیه مذکور، از استعمال واژه «راعنا» که معنایی دو پهلو دارد که هم به معنای «ما را مهلت بده» و هم به معنای «ما را تحمیق کن» می‌باشد، نهی کرده است زیرا یهودیان این واژه را برای تمسخر پیامبر به کار می‌برده‌اند لذا خداوند متعال فرموده است که به جای واژه «راعنا» از واژه «انظرنا» که دو پهلو نیست، بلکه به معنای نگاه کردن و توجه کردن است، استفاده کنید.

یکی از تعبیرات دیگری که معنایی دو پهلو دارد، تعبیر «لا أباً له» و «لا أمّ له» است که یک معنای آن، این است که این تعبیر در مورد کسی به کار می‌رود که یگانه زمان است، به این معنا که در بزرگی و ممتاز بودن، کسی مثل او پیدا نمی‌شود و پدر روزگار و مادر روزگار همانند او نزاییده است، لکن معنای دیگر «لا أباً له» و «لا أمّ له» به معنای بی‌پدر و بی‌مادر است که تهمت زنا از آن برداشت می‌شود لذا از استعمال این تعبیر نهی شده است چون ممکن است که مخاطب از روی قصد و غرض معنای منفی آن را برداشت کند.

اما اینکه خداوند فرموده است که از تعبیر «راعنا» استفاده نکنید به این خاطر بوده است که این تعبیر، دو معنا دارد؛

یکی اینکه به معنای مراعت کردن است و دیگری معنایی است که یهودیان از این تعبیر استفاده می‌کردند و با این برداشت، در مقام تمسخر پیامبر (ص) برمی‌آمدند و از این تعبیر، معنای توهین به پیامبر (ص) را استفاده می‌کردند و آن، این بود که در زبان عبری و نزد یهودیان، کلمه «راعینوا» را که مشابه «راعنا» و به معنای توهین کردن و خوار کردن و تحقیر است به کار می‌بردند. در آیه شریفه ذیل «راعنا» به معنای «واسمع غیر مسمع» به معنای گوش تو کر باد، می‌باشد؛

﴿مِّنَ الَّذِينَ هَادُواْ يحُرِّفُونَ الْكلَمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَ يَقُولُونَ سمَعْنَا وَ عَصَيْنَا وَ اسمْعْ غَيرَ مُسْمَعٍ وَ رَاعِنَا لَيَّا بِأَلْسِنَتهِمْ وَ طَعْنًا فىِ الدِّينِ وَ لَوْ أَنهَّمْ قَالُواْ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا وَ اسمَعْ وَ انظُرْنَا لَكاَنَ خَيرًا لهُّمْ وَ أَقْوَمَ وَ لَاكِن لَّعَنهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلا﴾[2] ؛ برخى از كسانى كه يهودى‌اند، حقايق [كتاب آسمانى‌] را [با تفسيرهاى نابجا و تحليل‌هاى غلط و ناصواب‌] از جايگاه‌هاى اصلى و معانى حقيقى‌اش تغيير مى‌دهند و [به زبان ظاهر به پيامبر] مى‌گويند: [دعوتت را] شنيديم و [به باطن مى‌گويند:] نافرمانى كرديم و [از روى توهين به پيامبر بر ضد او فرياد مى‌زنند: سخنان ما را] بشنو كه [اى كاش‌] ناشنوا شوى و با پيچ و خم دادن زبان و آوازشان و به نيّت عيب‌جويى از دين [به آهنگى، كلمه‌] راعنا [را كه در عربى به معناى «ما را رعايت كن» است، تلفظ مى‌كنند كه براى شنونده، راعيناً كه معنايى خارج از ادب دارد، تداعى مى‌شود] و اگر آنان [به جاى اين همه اهانت از روى صدق و حقيقت‌] مى‌گفتند: شنيديم و اطاعت كرديم و [سخنان ما را] بشنو و ما را مهلت ده [تا معارف اسلام را درك كنيم‌] قطعاً براى آنان بهتر و درست‌تر بود، ولى خدا آنان را به سبب كفرشان لعنت كرده، پس جز عده اندكى ايمان نمى‌آورند.

بنابراین، خداوند متعال در آیه مورد بحث (آیه104 بقره)، فرموده است که اى افراد با ايمان! (هنگامى كه از پيغمبر تقاضاى مهلت براى درك آيات قرآن مى‌كنيد) نگوييد: «راعنا»؛ بلكه بگوييد: «انظرنا» و (آنچه به شما دستور داده مى‌شود) بشنويد! و براى كافران (و استهزاء كنندگان) عذاب دردناكى است.