موضوع: تفسیر سوره بقره آیه 104

تفسیر آیه 104: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَقُولُوا رَاعِنَا وَ قُولُوا انْظُرْنَا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[1] ؛ اى افراد با ايمان! (هنگامى كه از پيغمبر تقاضاى مهلت براى درك آيات قرآن مى‌كنيد) نگوييد: «راعنا»؛ بلكه بگوييد: «انظرنا». (زيرا كلمه اول، هم به معنى«ما را مهلت بده!»، و هم به معنى«ما را تحميق كن!» مى‌باشد و دستاويزى براى دشمنان است) و (آنچه به شما دستور داده مى‌شود) بشنويد! و براى كافران (و استهزاء كنندگان) عذاب دردناكى است.

خداوند متعال در آیه مذکور، از ماجرای قوم بنی‌اسرائیل خارج شده است و مؤمنان را خطاب قرار داده است. جالب این است که خطاب‌هایی که از جانب خداوند متعال نسبت به پیروان سایر پیامبران (غیر از نبی گرامی اسلام (ص)) وارد شده است، خطاب به قوم و قبیله است، مثلاً قوم بنی‌اسرائیل، قوم عیسی (ع) و قوم موسی (ع) مورد خطاب قرار گرفته‌اند، ولی در رابطه با پیروان و امت پیامبر اکرم (ص) از تعبیر ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾ استفاده شده است و مؤمنان که دایره آنان گسترده‌تر از قوم و نژاد است مورد خطاب قرار گرفته‌اند.

قابل توجه اینکه، چنین خطاب‌هایی به سوره‌هایی مربوط است که پس از هجرت، بر رسول اکرم (ص) به مدینه نازل شده است زیرا مسلمانان تا زمان حضور در مکّه تشکّل خاصی نداشتند و وقتی به مدینه هجرت کردند، تشکّل پیدا کردند، جامعه مسلمانان شکل گرفت و مسلمانان به عنوان رسمیِ مؤمنین شناخته شدند. اکثر آیاتی که به مبدأ و معاد دعوت می‌کنند و مباحث اعتقادی را مطرح می‌کنند در سوره‌های مکّی قرار دارند و سوره‌هایی که به احکام مربوط می‌شوند، عمدتاً مَدنی می‌باشند.

خداوند متعال در آیه مذکور، مسلمانان را به دقّت در گفتار فرا خوانده است.

تعبیر ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾، بیان گستره عظیم رسالت پیامبر گرامی اسلام (ص) است و از این حکایت دارد که نژاد و قوم برای پیامبر (ص) مطرح نبوده است. بله! اوایل، از واژه قوم استفاده می‌شده است، کما اینکه در روایت آمده است: ﴿اَللَّهُمَّ اهْدِ قَوْمِي فَإِنَّهُمْ لَا يَعْلَمُون﴾[2] ، ولی هرچه زمان جلوتر رفت، قوم و نژاد رنگ باخت و تشکّلی به نام تشکّل جامعه مؤمنین شکل گرفت و دایره رسالت پیامبر (ص) از زمان، مکان، قوم و نژاد فراتر شد.

به کار بردن تعبیر ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾ در خطاب به مؤمنین، در آنها شور و شوق ایجاد می‌کند و گویا آنان را به این دعوت می‌کند که آن‌گونه که متصّف به صفت ایمان هستید، بمانید. امیرالمؤمنین (ع) فرموده است که اسم بدون مسمّی به درد نمی‌خورد: ءأَقْنَعُ مِنْ نَفْسِي بِأَنْ يُقَالَ: أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ لَا أُشَارِكَهُمْ فِي مَكَارِهِ الدَّهْرِ؟[3] ؛ آیا من به این قناعت کنم (دل‌خوش باشم) که گفته شود که او امير مؤمنان است، اما در سختى‌هاى روزگار شريك و همدرد مردم نباشم.