موضوع: شرح کتاب طب الائمة الصادقین (ع)/پرهیز /

«باب فی الحمیة»

روایت نودم:

امام صادق (ع) فرمودند:

«الْحِمْیَةُ رَأْسُ الدَّوَاءِ وَ الْمَعِدَةُ بَیْتُ الأدوَّاءِ وَ عَوِّدْ بَدَناً مَا تَعَوَّدَ»[1]
پرهیز رأس و اساس دواست و معده خانه‌ انواع بیماری‌هاست و بدن را به آن‌ چیزهایی که عادت می‌پذیرد، عادت بده.

اگر کسی می‌خواهد دچار بیماری‌های سخت نشود، باید از قبل تدارک ببیند و نکات پیشگیرانه را رعایت کند تا در نتیحه مریض نشود و نیاز به مصرف دارو نداشته باشد و به تعبیر حضرت امیرالمؤمنین (ع)، بدنش با مصرف دارو فرسوده نشود. لذا امام صادق (ع) فرمودند: «اَلْحِمْیَةُ رَأْسُ الدَّوَاءِ» پرهیز در رأس انواع دواهاست؛ بهترین دوا پیشگیری از بیماری است.

بدن را به چیزهایی که عادت می‌پذیرد، عادت بده؛ مثلا قبل از این‌که دچار نفخ، باد و سردی معده شوی، معده‌ات را به این‌که قبل و بعد از غذا مثلا نمک دریا بخوری، عادت بده. بدن عادت‌پذیر است؛ عادت‌های بد و هم عادت‌های خوب را قبول می‌کند، بستگی دارد چطور تربیتش کنی. غرب براساس همین نکته‌ی عادت‌پذیری بدن، بدن را به داروهای شیمیایی عادت می‌دهد در حدی که اگر فردی سه یا شش ماه از داروهای شیمیایی استفاده کرد و روزی متوجه شد این داروها عوارض دارد و خواست ترک کند، بدنش سریعا واکنش نشان می‌دهد و بدتر می‌شود و بعد فرد معتقد می‌شود که بایستی تا آخر عمر داروها را استفاده کند. لذا امام صادق (ع) فرمودند: «عَوِّدْ بَدَناً مَا تَعَوَّدَ» بدن را به آن‌ چیزهایی که عادت می‌پذیرد، عادت بده یا مادامی که عادت می‌پذیرد؛ منظور عادت‌های مثبت است. مثلا دو وعده غذا خوردن عادت خیلی خوبی است؛ چند روز پیش بیماری داشتیم که بنده‌ی خدا برای مزاج‌شناسی آمده بود. خانمش انواع مریضی‌ها را داشت اما آقا هیچ مریضی نداشت. آقا می‌گفت از زمانی که ناهار را ترک کردم، همه چیزم خوب شد. عوارض مزاج‌ها را که از ایشان سوال می‌کردم، هیچ کدام را نداشت.

روایت نود و یکم:

امام صادق (ع)‌ فرمودند:

« وَجَدْتُ کُلَّهُ تَحْتَ کَلَامِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: اَلْمَعِدَةُ حَوْضُ اَلْبَدَنِ وَ العُرُوقٌ وارِداتٌ إِلَیهَا فَإِنْ وَرَدَتْ عَلَی صِحَّةٍ صَدَرَتِ بِصِحَّةٍ وَ إِنْ وَرَدَتْ عَلَی سُقْمٍ صَدَرْتَ بِسُقْمٍ»[2]

روایت نود و دوم:

امام صادق (ع) فرمودند:

«اَلْعَجَبُ لِمَنْ يَحْتَمِي مِنَ اَلطَّعَامِ مَخَافَةَ مِنَ اَلدَّاءِ كَيْفَ لاَ يَحْتَمِي مِنَ اَلذُّنُوبِ مَخَافَةَ اَلنَّارِ؟»[3]

فرد ماسک به صورتش می‌زند که کرونا نگیرد اما حجابش را رعایت نمی‌کند و از آتش جهنم نمی‌ترسد.

روایت نود و سوم:

راوی گوید:

«سَمِعْتُ ابا عَبْدِاللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُول: لَا تَنْفَعُ الْحِمْیَةُ لِمَرِیضٍ بَعْدَ سَبْعَةِ أَیَّامٍ»[4]

اصل پرهیز تا هفت روز است؛ پرهیزی که در این روایت آمده و نیز در برخی روایات دیگر آمده که حداکثرش چهارده روز است، منظور پرهیز در هنگام مصرف دارو است؛ یعنی در هنگام مصرف برخی داروها مثلا مرکب یک، قرص خون امام رضا (ع) و موارد این‌چنینی، گفته می‌شود از خوردن سرکه، خرما یا سبزی‌جات پرهیز شود؛ این پرهیز حداقلش هفت روز و حداکثرش چهارده روز است. بعد از آن دیگر نیازی نیست پرهیز شود و منظور از این پرهیز، کم مصرف کردن است نه به معنای ترک مصرف است.

لذا در روایت نود و چهارم آمده است:

روایت نود و چهارم:

امام رضا (ع) فرمودند:

«لَيْسَ اَلْحِمْيَةُ مِنَ اَلشَّيْءِ تَرْكَهُ إِنَّمَا اَلْحِمْيَةُ مِنَ اَلشَّيْءِ اَلْإِقْلاَلُ مِنْهُ»[5]
پرهیز از چیزی به معنای ترک آن نیست بلکه پرهیز از چیزی به کم مصرف کردن آن چیز است.

حال سوالی مطرح می‌شود و آن هم این است که چطور امام برای کسی که غلبه بلغم پیدا کرده، می‌فرمایند: «يَجْتَنِبُ كُلَّ بَارِدٍ مِنَ اَلْأَغْذِيَةِ»[6] ؛ باید از هر گونه غذای سردی اجتناب کند؛ اما تا کی؟ تا زمانی که فرد بلغم و سردی معده دارد، از هر چیزی باید پرهیز کند. پس فرق پرهیز در روایت با اجتنابی که در روایت آمده در چیست؟ ما در بحثی که با دوستان در مجاورت حرم حضرت معصومه (س) داشتیم، به این صورت آن را جمع کردیم: پرهیزی که در این‌گونه روایات آمده است ناظر به بیماری‌های خاص است مانند پرهیز از خرما که ناظر به رمد و بیماری التهاب چشم است یا منظور پرهیزهایی است که در هنگام مصرف برخی داروها وارد شده است؛ وگرنه اگر کسی مریض باشد و یکی از مزاج‌هایش غلبه پیدا کرده باشد، بایستی از هر چیزی که موجب افزایش آن مزاج می‌شود، پرهیز کند؛ مثلا اگر سردی در بدن زیاد شده و فرد ترشی بخورد، سردی بلغم او هم زیادتر می‌شود؛ چنین فردی باید کلا از سرکه و ترشی‌جات اجتناب کند. در آن روایت تعبیر اجتناب به کار برده شده است. نوعی پرهیز دیگر هم داریم که منظور اساسا قبل از بیمار شدن است.

انواع پرهیزات:
جمله‌ی «اَلْحِمْیَةُ رَأْسُ الدَّوَاءِ» مربوط به نوع سوم پرهیز است که قبل از بیماری باید ملاحظات آن را داشته باشد؛ یعنی ملاحظه کند که بیمار نشود.

روایت نود و پنجم:

امام رضا (ع) فرمودند:

«لَوْ أَنَّ النَّاسَ قَصَروا فِی الطَّعَامِ لَاسْتَقَامَتْ أَبْدَانُهُمْ»[7]
اگر مردم پرخوری نمی‌کردند و مصرف غذایشان را کم می‌کردند، بدن‌هایشان قوی می‌شد.