موضوع: شرح کتاب طب الائمة الصادقین (ع)/فرود نطفه از آسمان /

روایت ششم:

«اَبِی الرَبیعِ الشَامی قَالَ: سَأَلتُهُ عَن قَولِهِ تَعَالَی: ﴿سُبْحَانَ الَّذِي خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنْفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ﴾ فَقَالَ: إِنَّ اَلنُّطْفَةَ تَقَعُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ عَلَى النَّبَاتِ وَ الثَّمَرِ وَ الشَّجَرِ فَیَأْکُلُ النَّاسُ مِنْهُا وَ الْبَهَائِم فَتَجْرِی فِیهِمْ»[1]
ابی ربیع شامی گوید: از امام صادق (ع) سوال کردم درباره فرموده‌ی خداوند تبارک و تعالی: ﴿سُبْحانَ الَّذی خَلَقَ الْأَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ أَنْفُسِهِ وَ مِمَّا لا یَعْلَمُونَ﴾[2] ؛ پاک و منزه است خداوندی که زوجیت‌های گوناگون را خلق کرد، حال این زوجیت از روییدنی‌های زمینی یا انسان‌ها می‌تواند باشد؛ آن‌ها را صورت زوج (نر و ماده) آفرید و از آن‌چه شما نمی‌دانید. حضرت فرمودند: نطفه از آسمان سوی زمین بر نباتات، میوه‌ها و درختان واقع می‌شود؛ مردم از آن‌ها (یعنی نباتات، میوه‌ها و گیاهان) می‌خورند و حیوانات نیز از آن‌ها می‌خورند و نطفه در آن‌ها جریان پیدا می‌کند.

«مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ»؛‌ یعنی خداوند گیاهان را به صورت نر و ماده آفرید. حیوانات نیز به صورت زوج یعنی نر و ماده خلق شده‌اند. خداوند خیلی چیزهای دیگر را که مردم نمی‌دانند، به صورت نر و ماده خلق کرد.

شاید روایت ناظر به این باشد که نطفه انسان از امری آسمانی و زمینی تشکیل شده است. خداوند آب را از آسمان می‌فرستد و روی زمین گیاهان و میوه‌ها و درختان گوناگون می‌رویند. انسان از حبوبات، میوه‌ها و غذاها استفاده می‌کند و این‌ها در وجودش تبدیل به خون و نطفه می‌شود. اما اصل این نطفه از آسمان است، به علت این‌که منابع رزق‌رسانی انسان از آسمان است؛ از این جهت تعبیر شده است: «اَلنُّطْفَةَ تَقَعُ مِنَ السَّمَاءِ»
بنابراین اصل نطفه محصول غذاهای گوناگونی است که اصل آن غذاها در اثر نازل شدن آب باران از آسمان است.

روایت هفتم:

«أبِی بَصیر قَالَ: قُلْتُ لِأبی جَعْفَر کَمْ یَکوُن الجَنین خَلْقًا مِنْ بَعْدِ خَلْق فِی ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ؟ فَقَالَ: فِی اَلْمَشِيمَةِ وَ فِی اَلرَّحِمِ وَ فِی اَلْبَطْنِ وَ هِی الظُلُماتُ الثَلاث»[3]
ابی بصیر به امام باقر (ع)‌ عرض کرد: چه زمانی جنین در آفرینشی پس از آفرینش دیگر در تاریکی‌های سه‌گانه مخلوق می‌شود؟ [یا چه مدتی خلقت جنین با توجه به فرمایش خداوند، در سه ظلمت طول می‌کشد؟ یا منظور از این سه ظلمت که طی آن‌ها خلقت انسان تحقق می‌یابد، چیست؟] امام فرمودند: یکی از این ظلمات، ظلمات شکم و دوم، ظلمات رحم و سوم، مَشیِمه [کیسه آب که جنین را احاطه کرده و داخل رحم است] می‌باشد.

پس این سه ظلمت: ظلمت شکم، ظلمت رحم و ظلمت کیسه آب منظور است.

روایت هشتم:

«حمّاد بن عیسی عن حریز عمن ذکره عن احدهما علیهما السّلام فی قوله تعالی: ﴿اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثَىٰ وَمَا تَغِيضُ الْأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ﴾ قال: الْغَیْضُ کُلُّ حَمْل دُونَ تِسْعَةِ أَشْهُر و ما تَزْدَادُ کُلُّ شَیء یزداد علی تسعة اشهر فكلّما رأت المرأة الدم الخالص في حملها فانّها تزداد بعدد الأيّام التي رأت في حملها من الدم»[4]
امام باقر (ع) درباره قول خدای متعال: «خداوند می‌داند آن‌چه که هر زنی حمل می‌کند و آن‌چه که ارحام دچار نقص می‌شود»، فرمودند: غیض، هر حاملگی که کمتر از نه ماه باشد و آن‌چه اضافه می‌شود، حاملگی که بیشتر از نه ماه باشد به تعداد روز‌هایی که زن در حاملگی‌اش خون دیده است.

حضرت فرمودند: «الْغَیْضُ» آن‌چه کاهش پیدا می‌کند از ارحام؛ یعنی هر حملی که کمتر از نه ماه باشد و معنایش این است که جنین مرحله طبیعی خودش را طی نمی‌کند و زودتر از موعد دچار سقط می‌شود و اصلا به مرحله نه ماه نمی‌رسد. «مَا تَزْدَادُ» آن‌چه که بیشتر از اندازه است؛‌ یعنی بیشتر از نه ماه. «ما تَزْدَادُ» و آن‌چه زیادتر است؛ یعنی هر چیزی که بیشتر از نه ماه باشد. هر آن‌چه که زن خون خالص در حملش ببیند، چرا که به عدد ایامی که زن در حملش خون می‌بیند،‌ جنین در رحم ماندگاری پیدا کرده است.

خداوند می‌داند آن‌چه هر زن بارداری حمل می‌کند، چیست؟ آیا دختر است یا پسر؟ آیا ماندگاری دارد یا سقط می‌شود؟ آیا زودتر از موعد به دنیا می‌آید؟ آیا به طور طبیعی یا غیرطبیعی به دنیا می‌آید؟ مصداق «مَا» در «مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثَى»، یعنی آن‌چه حمل می‌کند، بیشتر ناظر به مذکر و مؤنث بودن است.

«تَغیض» یعنی نقص و کاهش داشتن.
«وَمَا تَزْدَادُ»: یعنی خدا می‌داند چه کسی حمل طبیعی و سر وقت دارد و چه کسی زودتر از موعد دچار سقط می‌شود.
بعضی بچه‌ها هشت ماهه و برخی هفت ماهه یا شش ماهه به دنیا می‌آیند و بعضی هم دچار سقط می‌شوند. پس یک معنای «تغیض» این است که وضعی، کمتر از نه ماه صورت گیرد و معنای دیگرش این است که کمتر از نه ماه سقط صورت گیرد.

وقتی زن در ایام وضع حمل قرار گرفت، دیگر خون خالص می‌بیند که ناظر به این است که ایام وضع است.
زمان حمل چقدر بوده است؟ مثلا نه ماه و نه روز و نه ساعت؛‌ وقتی از نه ماه که گذشت و در نزدیکی‌های وضع حمل قرار گرفت، خون خالص از زن خارج می‌شود. اگر قبل از نه ماه یا در دوران دیگری دچار خون‌ریزی‌های شدید شود،‌ می‌تواند نشانه سقط یا آسیبی باشد. البته برخی از حکما ذکر می‌کنند که زن باردار ممکن است در دوران بارداری دچار لکه‌بینی یا خون‌ریزی شود. صرف خون‌ریزی دلیل بر این نیست که باید بچه را سقط کرد یا بچه سقط شده است، بلکه بررسی‌های بالینی نیاز دارد. ممکن است خون‌ریزی مربوط به جای دیگری باشد و این‌طور نیست که همه‌ی خونریزی‌ها مربوط به رحم باشد؛ از این جهت حواس ماماها باید جمع باشد.