درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/سنگ‌ درمانی /

سنگ‌درمانی

از دیگر آیات طبی قرآن، آیه 22 و 58 سوره الرحمن است:

﴿يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ﴾[1]
از دو دریای تلخ و شیرین، مروارید و مرجان خارج می‌شود.

﴿كَأَنَّهُنَّ الْيَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ﴾[2]
آنان گویی یاقوت و مرجانند.

در این آیه خداوند تشبیهی در رابطه با حوریان بهشتی دارد و آنان را چنین وصف می‌کند که شبیه یاقوت و مرجان هستند.

یکی از مباحثی که می‌توان از آیات قرآن استخراج و دنبال کرد، بحث سنگ‌درمانی است و این وجه طبی بودن این آیات است.

سنگ‌های درمانی در دل کوه‌ها یا معادن وجود دارند. از این رو می‌توان به آیاتی که در رابطه با کوه و نیز آیاتی که در رابطه با دریا و آنچه از آن استخراج می‌شود، وارد شده، به عنوان مستند سنگ‌درمانی استناد کرد. به عنوان مثال در آیه 14 سوره نحل آمده است:

﴿وَهُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا﴾[3]
او کسی است که دریا را به تسخیر شما درآورد تا از آن گوشت‌های تازه مانند انواع گوشت ماهیان بخورید و از دل دریا زینت‌ها و زیور آلاتی که می‌پوشید، استخراج کنید.

شاهد ما این قسمت از آیه است: «وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا»

انواع سنگ‌هایی که در دریا موجود است مانند مروارید، مرجان و از این قبیل، به عنوان زینت استفاده می‌شود؛‌ می‌توانید آنان را روی لباس‌های خودتان بکار بگیرید و هم به عنوان نگین انگشتر استفاده کنید. نوشیدن آب این سنگ‌ها یعنی شستن آن‌ها در آب و نوشیدن آب آن‌ها و روش‌های گوناگون استفاده از آن‌ها، برای درمان بیماری‌ها مفید است. از این رو اعتقاد ما بر این است که برای بحث سنگ درمانی، می‌توان به سه دسته از آیات قرآن استناد کرد:
1) آیاتی که در رابطه با دریا و زیورآلاتی که از آن استخراج می‌شود، است؛ این زیورآلات را می‌پوشید که جنبه درمانی و هم اشباع حس زیبایی طلبی دارد.
2) آیاتی که در رابطه با زمین است؛ زمین ظاهر و باطنی دارد. در باطن آن معادن و در سطح آن، دریا وجود دارد؛ در زیر دریا می‌تواند معادنی وجود داشته باشد و در کف آن زیورآلات و سنگ‌هایی وجود دارد که شما می‌توانید برای زینت و هم درمان استفاده کنید.

قرائن قرآنی و نیز روایی زیادی وجود دارد که ما می‌توانیم به آن‌ها استناد کنیم که از معادن و منابع دریایی می‌توان استفاده‌های گوناگونی کرد از جمله برای درمان، زیورآلات و بهره‌مندی جسمانی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم.
‌ی ﴿قِيلَ لَهَا ادْخُلِي الصَّرْحَ ۖ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً﴾[4] ، وقتی از بلقیس دعوت شد که وارد قصر سلیمان شود و او وارد قصر شد،‌ از شدت شفافیت شیشه‌ها دچار اشتباه شد و تصور کرد که وارد منطقه‌ای پر آب شده است. از این جهت لباس خود را تا بالای ساق پایش بالا گرفت یا بالا زد که خیس نشود: ﴿وَكَشَفَتْ عَنْ سَاقَيْهَا﴾[5] ؛ چرا که قصر حضرت سلیمان شیشه‌ای بود یا کف آن از جنس شیشه‌های شفاف بود یا از شیشه‌های شفاف در آن استفاده شده بود.

﴿قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُمَرَّدٌ مِنْ قَوَارِيرَ﴾[6]
سلیمان گفت: این قصری است از شیشه‌ی صاف.
شیشه‌های قصر به قدری لطیف و شفاف بود که بلقیس تصور کرد آن‌جا منطقه‌ای مانند رودخانه و دریا است یا آب آن‌ را فرا گرفته است. شیشه به تعبیر امام صادق (ع) در کتاب توحید مفضل، از ریگ ساخته می‌شود و ریگ از جنس سنگ است و انسان‌ها از شیشه‌ استفاده‌های گوناگون می‌کنند. شیشه استفاده‌های درمانی هم دارد به عنوان مثال در طب جدید از شیشه به عنوان عینک استفاده می‌شود و خواص درمانی خاص خودش را دارد.
به عنوان مثالی دیگر، در آیه‌ی 10 سوره سبأ که در رابطه با حضرت داوود است، خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَا جِبَالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَالطَّيْرَ﴾[7] و به کوه و پرندگان دستور می‌دهد که با حضرت داوود همراهی کنند و کوه، معادنش را به راحتی در اختیار آن حضرت قرار دهد.
آن حضرت برای مثال از آهن استفاده می‌کردند و زره و ابزار دفاعی می‌ساختند.
﴿وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِيدَ﴾[8]
ما آهن را در دستان او نرم کردیم و او با آهن، ابزار دفاعی می‌ساخت.

﴿أَنِ اعْمَلْ سَابِغَاتٍ وَقَدِّرْ فِي السَّرْدِ﴾[9]
(و به او دستور دادیم) که از آهن زره فراخ و گشاد بساز و حلقه زره به اندازه و یک شکل گردان.

آن حضرت منظم و حساب‌شده زره‌های دفاعی می‌ساخت.

در رابطه با حضرت سلیمان (ع) وارد شده است: ﴿وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ﴾[10] ما برای او از دل زمین چشمه‌های مس جوشاندیم که جنیان برای آن حضرت، از همان مسی که از چشمه‌ها استخراج می‌شد، ظرف‌های مسی، حوضچه‌های مسی و دیگ‌های مسی می‌ساختند.
حضرت امام صادق (ع) در کتاب توحید مفضل اشاره کردند که مس در صنعت ظرف‌سازی استفاده می‌شود. پس معلوم می‌شود استفاده از ظرف‌های مسی بسیار مناسب است.
﴿يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَاءُ مِنْ مَحَارِيبَ وَتَمَاثِيلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَاسِيَاتٍ﴾[11]
جنیان برای او حوضچه‌های مسی و دیگ های بزرگ مسی می‌ساختند.

این آیات می‌تواند مستندی باشد بر اینکه در قرآن به برخی عناصر معدنی اشاره شده که محور آن کوه است و آیه ﴿يَا جِبَالُ أَوِّبِي مَعَهُ﴾[12] ناظر بر این نکته است. آیاتی که در رابطه با کوه وجود دارد، می‌تواند مستند ما باشد. برای بحث در مورد عناصری که در معادن، در ذیل کوه‌ها وجود دارد و انسان می‌تواند عناصر را از معادن استخراج کند و از آن‌ها استفاده‌های درمانی داشته باشد. همچنین مواردی که از دل دریا استخراج می‌شود و استفاده‌های درمانی دارد. برای مثال مواردی که بر حسب آیه 22 و 58 سوره الرحمن، به آن‌ها اشاره کردیم. برخی فواید درمانی مرجان را که تجربتا به دست آمده، بیان می‌کنیم.

مرجان

در کتاب «سنگ و خواص اعجاب‌انگیز» درباره خواص مرجان این‌طور وارد شده است:
از مرجان سرخ به صورت گردن‌بند یا دست‌بند برای تقویت قلب و تنظیم و فعال کردن سیستم خون‌سازی بدن مفید است و برای کسانی که به بیماری‌های کم خونی، پایین بودن فشار خون و بیماری‌های زنانه و نازایی مبتلا هستند، اثر مطلوب دارد. استفاده از آن به ویژه قرار دادن آن بر روی ناحیه‌ی شکم انرژی حیات بدن را دو چندان می‌کند و متابولیسم بدن را تنظیم و فعال می‌کند و برای تقویت معده و دستگاه گوارش مفید است.
در قدیم نیز در ترکیب داروهای قلبی و چشمی به کار می‌رفته و برای جلوگیری از خون‌ریزی گلو و سینه و همچنین درمان عسر البول (سخت ادراری) استفاده می‌شده است. همچنین بر گردن آویختن آن اثر سحر را باطل می‌کند و چشم زخم و آثار آن را دفع می‌نماید.»[13]

مروارید

در رابطه با خواص درمانی مروارید در همین کتاب چنین آمده است:
«مروارید طبعی معتدل دارد، چشم را تقویت می‌کند، روشنایی و نور آن را می افزاید و برای تقویت معده و روده‌ها و درمان زخم معده مؤثر است و برای کمبود کلسیم از آن می‌توان استفاده کرد. مروارید شادی می‌آورد و سبب لطافت قلب و روح می‌شود و غم و اندوه و ضعف روحیه را از بین می‌برد.»[14]

یاقوت

یاقوت انواع گوناگونی دارد: یاقوت قرمز، یاقوت کبود و یاقوت زرد.

در رابطه با خواص درمانی یاقوت قرمز آمده است:

«یاقوت قرمز برای درمان بیماران قلبی و مبتلایان به سرطان خون به کار رفته و عامل تصفیه و تنظیم فشار خون است. آویختن سنگ یاقوت بر گردن، مانع لخته شدن خون در بدن گردیده و از سکته جلوگیری می‌کند.
یاقوت قرمز در درمان ناتوانی‌های جنسی و درمان نازایی و دردهای قاعدگی نیز تاثیر می‌گذارد و علاوه بر آن، به آسان شدن زایمان زنان نیز کمک می‌کند. همچنین اگر کسی یاقوت به همراه داشته باشد، به بیماری‌های ویروسی خطرناک و واگیردار به ویژه طاعون مبتلا نمی‌شود، اگر آن را دائما با خود داشته باشد در چشم مردم با هیبت و شکوه جلوه‌گر می‌شود و کسب و درآمدش رونق می‌گیرد.»[15]

درباره‌ی خواص درمانی یاقوت کبود آمده است:

«یاقوت کبود با چاکرای تاج و پیشانی در ارتباط است و سنگی بسیار پر انرژی است و نیروی پاک‌سازی و شفابخشی فوق العاده‌ای دارد. یاقوت کبود اعصاب بدن را تقویت و آرام می‌کند و برای درمان بیماری‌های صرع، رعشه، سردردهای عصبی و میگرن مفید است و برای درمان سرگیجه و بی‌خوابی نیز کاربرد مؤثری دارد. همچنین سنگ مفیدی برای تسکین دردهای روماتیسمی و مفصلی، دردهای جراحتی و نقرس به شمار می‌رود.
شستن پوست با آب یاقوت کبود و نیز مالش آن بر روی پوست برای رفع جوش‌های صورت و حساسیت‌های پوستی مفید است و برای درمان تیروئید، بیماری‌های لوزه‌ها و تقویت تارهای صوتی نیز به کار می‌رود.»[16]

اما در رابطه با یاقوت زرد این‌طور آمده است:

«استفاده از یاقوت زرد برای تنظیم متابولیسم بدن و تقویت دستگاه گوارش به ویژه روده‌ها مناسب است، بدن را از سموم پاک کرده و ناراحتی‌های کبد و کیسه صفرا را بر طرف می‌سازد. همچنین یاقوت زرد از خستگی های روحی می‌کاهد و بر نشاط روح می افزاید و برای کسانی که خواب‌های پریشان و کابوس می‌بینند، مفید است.»[17]

ممکن است اینجا سوالی پیش بیاید و آن هم این است که تعبیر «حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا» ناظر به پوست حیوانات دریایی است‌، آیا می‌توان از آن‌ استفاده کرد؟ درپاسخ باید گفت منافاتی ندارد و پوست حیوانات دریایی هم می‌تواند به عنوان لباس و زینت مورد استفاده قرار گیرد.

با وجود اینکه تعبیر «تلبسونها» به معنای «آن‌ها را می‌پوشید» است،‌ بکارگیری سنگ‌های زینتی دریایی مانند مروارید، مرجان یا یاقوت (که در دریا یا معادن زیر کوه یافت می‌شود) منافاتی ندارد؛ چون تعبیر پوشیدن لزوما برای لباس بکار نمی‌رود بلکه برای کفش و انگشتر نیز بکار می‌رود. لذا پوشیدن انگشتر، کفش و لباس یعنی آنچه روی بدن انسان قرار می‌گیرد و این تعبیر شامل لباس، کفش، انگشتر و این موارد هم می‌شود.

در رابطه با سنگ‌های درمانی که از معدن و دل کوه‌ها استخراج می‌شود، خدای متعال اشاره می‌کند که کوه‌ها میخ‌های زمین هستند: ﴿وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا﴾[18]
﴿وَأَلْقَىٰ فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَأَنْهَارًا﴾[19] و کوه‌ها را روی زمین قرار داد که شما را نلرزاند و از زمین‌لرزه‌های شدید جلوگیری کند.
همچنین در دل کوه‌ها و میانه‌ی کوه‌ها راه‌هایی قرار داد که شما را به معادن هدایت کند و در این معادن عناصری قرار دارد که انسان بخشی از آن را در صنعت و ساخت ابزارهایی که به زندگی دنیوی او کمک می‌کند، بکار می‌گیرد و بخشی از آن نیز جنبه درمانی دارد.

روایتی از امام صادق (ع) وارد شده است که خداوند در برخی از درختان مانند چوب دارچین و سلیخه و در برخی از اصماغ مانند جاوشیر و انغوزه و در برخی از احجار (سنگ‌ها) مانند سنگ اثمد، سنگ عقیق، سنگ فیروزه، سنگ حدید چینی، بلور، کریستال، یاقوت، درّ نجف و از این قبیل موارد، درمان قرار داده است. در روایات نیز ذکر شده است که خدای متعال در این‌ها آثار درمانی قرار داده و انسان ‌می‌تواند از سنگ‌ها برای بهبودی بیماری‌ها و حتی پیشگیری از بیماری‌ها استفاده‌های درمانی کند.

ابتدائا متنی از امام صادق (ع) که در کتاب «توحید مفضل» وارد شده، می‌خوانم تا به نقش معادن و عناصری که در آن است و استفاده‌های گوناگونی که از آن عناصر معدنی می‌شود و بخشی از آن جنبه طبی دارد، پی ببریم:

«فَكِّرْ يَا مُفَضَّلُ فِي هَذِهِ اَلْمَعَادِنِ وَ مَا يُخْرَجُ مِنْهَا مِنَ اَلْجَوَاهِرِ اَلْمُخْتَلِفَةِ مِثْلِ اَلْجِصِّ وَ اَلْكِلْسِ وَ اَلْجِبْسِ وَ اَلزَّرَانِيخِ وَ اَلْمَرْتَكِ وَ القونيا [اَلتُّوتِيَاءِ] وَ اَلزِّئْبَقِ وَ اَلنُّحَاسِ وَ اَلرَّصَاصِ وَ اَلْفِضَّةِ وَ اَلذَّهَبِ وَ اَلزَّبَرْجَدِ وَ اَلْيَاقُوتِ وَ اَلزُّمُرُّدِ وَ ضُرُوبِ اَلْحِجَارَةِ»[20]
ای مفضل! در این معادن و جواهرات گوناگونی که از آن‌ها بیرون کشیده می‌شود،‌ تأمل کن. جواهراتی مانند گچ، آهک، سنگ گچ، زرنیخ، مردار سنگ، سنگ سرمه، جیوه، مس، سرب، نقره، طلا، زبرجد،‌ یاقوت،‌ زمرد و انواع مختلف سنگ.

امام صادق (ع) همه‌ی این‌ موارد را از مصادیق سنگ‌ معرفی می‌کند و از جنس سنگ هستند.

برخی از مواردی که اشاره شد، برای تأمین انرژی‌های مورد نیاز در زندگی استفاده می‌شود و برای خوردن و نوشیدن استفاده نمی‌شود که نقش درمانی داشته باشد؛ برای سوخت و ساز زندگی و انرژی مورد نیاز استفاده می‌شود مانند گوگرد و نفت. اما مواردی نیز استفاده‌های درمانی دارد مانند گچ و سنگ گچ که برای بهبود شکستگی‌ها استفاده می‌شود. همچنین آهک و زرنیخ با هم مخلوط و نوره درست می‌شود و با بکارگیری نوره و ضماد آن بر بدن، نازایی و ضعف بدن درمان می‌شود، بیماری‌ها از این طریق از بدن بیرون کشیده می‌شود، بدن قوت پیدا می‌کند، شحم کلیه ایجاد می‌شود. از سنگ سرمه اثمد یا توتیا نیز استفاده درمانی می‌شود؛ چشم تقویت و آب دهان شیرین می‌شود،‌ بلغم برطرف و ظاهر زیباتر می‌شود.

از جیوه و سرب نیز استفاده‌های درمانی می‌شود آن‌چنان که در کتاب قانون بوعلی در برخی نسخه‌ها آمده است از جمله نوشیدن آب‌ آن‌ها و بکارگیری و ضماد آن‌ها بر بدن.

از ظرف مسی برای طبخ و پختن غذاها استفاده می‌شود. از طلا به عنوان دندان و زینت دندان استفاده می‌شود. بانوان از طلا به عنوان زیورآلات استفاده می‌کنند که برای روح آن‌ها نقش شادی‌بخش و برای بدن آن‌ها آثار درمانی دارد. اگر چه بکارگیری طلا برای آقایان مناسب نیست و آثار مخرب بدنی دارد اما برای بانوان بسیار مفید است. مردان می‌توانند از طلا در جنبه‌های دیگر زندگی استفاده کنند برای مثال به عنوان دندان؛ آن‌چنان که در برخی روایات وارد شده است.

زمرد،‌ زبرجد و یاقوت نیز نقش درمانی دارند.

زبرجد

در رابطه با خواص زبرجد در کتاب «سنگ‌ها و خواص اعجاب انگیز» آمده است:

«گذاشتن این سنگ بر روی چاکرای قلب در هر روز علاوه بر از بین بردن ناراحتی‌های قلبی و جلوگیری از لخته شدن خون سبب می‌شود تا غم و افسردگی ناشی از آن و نفرت و حسادت از دل و روح پاک گردد و روحی لطیف و بخشایش‌گر به وجود آورد. زبرجد رفع کننده‌ی کابوس‌های شبانه بوده و مشهور به سنگ آرامش و التیام بخش می‌باشد. هم چنین این سنگ برای رفع بیماری‌های پوستی به ویژه اگزما، آکنه و جوش‌های صورت تاثیر می‌گذارد. از این رو، خوب است تکه‌ای از زبرجد را برای چند ساعتی در آب بگذارند و آب را بر روی پوست‌های حساس بمالند.»[21]

زمرد

در رابطه با زمرد هم آمده است:

«زمرد سنگی بسیار پر انرژی و دارای خواص فراوانی است. استفاده از این سنگ برای جلوگیری از مبتلا شدن به بیماری صرع بسیار فایده دارد، به ویژه برای کسانی که زمینه ارثی این بیماری در آن‌ها وجود دارد. به همین دلیل، در گذشته نیز پادشاهان در هنگام تولد فرزندانشان تکه‌ای زمرد را بر گردن آنان می‌آویختند تا به صرع مبتلا نشوند، اما برای کسانی که به بیماری صرع مبتلا شده‌اند، چندان کارساز نیست.
همچنین قرار دادن زمرد بر روی چاکرای سر و تاجی برای درمان بیماری پارکینسون مفید است؛ زیرا برای برقراری تعادل در سیستم عصبی بسیار اهمیت دارد و علاوه بر جلوگیری از حمله‌های عصبی، دردهای عصبی را نیز کاهش می‌دهد.
آویختن زمرد بر گردن و همچنین گذاشتن آن بر چاکرای قلب در درمان گرفتگی رگ‌ها و بیماری‌های خونی و نیز درمان ضعف عضلات قلب و تپش قلب و تقویت آن، بسیار مفید است.
از دیگر خواص زمرد که بسیار به آن شاره شده، مفید بودن آن برای دستگاه گوارش است. گذاشتن آن بر روی چاکرای خورشیدی، مجاری کیسه صفرا را پاک و فعال می‌کند و سبب تقویت معده و درمان زخم معده می‌شود.
استفاده از زمرد برای درمان خون‌ریزی داخلی به ویژه اسهال خونی مفید است. هم‌چنین همراه داشتن این سنگ برای زنان حامله مفید است و بستن زمرد بر ران زن حامله در هنگام زایمان، زاییدن را آسان می‌کند. زمرد دو نیروی انرژی بخش و آرام بخش دارد و سبب قوت دل و تسکین و آرامش روح می‌باشد. همراه داشتن آن به خصوص در شب، کابوس‌های شبانه را دور می‌کند.»[22]

از این جهت امام (ع)‌ به یاقوت، زمرد و زبرجد اشاره فرمودند.

قیر

در روایت داریم قیر خواص درمانی دارد و مناسب است در بهبود جراحت‌ها مورد استفاده قرار گیرد. در کتاب طب الائمه از امام باقر (ع) روایتی نقل شده است:

«لِلْجُرْحِ قَالَ تَأْخُذُ قِيراً طَرِيّاً وَ مِثْلَهُ شَحْمَ مَعْزٍ طَرِيٍّ ثُمَّ تَأْخُذُ خِرْقَةً جَدِيدَةً وَ بُسْتُوقَةً جَدِيدَةً فَتَطْلِى ظَاهِرَهَا بِالْقِيرِ ثُمَّ تَضَعُهَا عَلَى قِطَعِ لَبِنٍ وَ تَجْعَلُ تَحْتَهَا نَاراً لَيِّنَةً مَا بَيْنَ اَلْأُولَى إِلَى اَلْعَصْرِ ثُمَّ تَأْخُذُ كَتَّاناً بَالِياً فَتَضَعُهُ عَلَى يَدِكَ وَ تَطْلِي اَلْقِيرَ عَلَيْهِ وَ تَطْلِيهِ عَلَى اَلْجُرْحِ وَ لَوْ كَانَ اَلْجُرْحُ لَهُ قَعْرٌ كَبِيرٌ فَافْتَلَّ اَلْكَتَّانَ وَ صُبَّ اَلْقِيرَ فِي اَلْجُرْحِ صَبّاً ثُمَّ دُسَّ فِيهِ اَلْفَتِيلَةَ»[23]
برای زخم، فرمودند: قیر تازه را بگیر و هم اندازه آن پیه بز تازه، سپس پارچه‌ای نو بگیر و یک کوزه نو بگیر، و ظاهر این کوزه را با قیر بمال، سپس آن را روی یک آجر (قطع گِل) قرار بده، و زیر آن آتشی ملایم بگذار، ما بین زمان نماز ظهر تا نماز عصر، سپس یک پارچه کتان کهنه بگیر و روی دست خود قرار بده و قیر را روی آن بمال، که این پارچه را با قیر روی زخم قرار بده، و اگر زخم عمیق است کتان را رشته رشته کن و قیر را داخل زخم بریز و این رشته‌ها را داخل زخم قرار بده.»

البته در این روایت اشاره به قیر طبیعی دارد که خود به خود از زمین خارج می‌شود. شاهد ما این قسمت از روایت است: پارچه را با قیر آغشته کن و روی محل جراحت قرار بده.

پس قیر نقش درمانی دارد ضمن اینکه در ساختمان‌سازی و بهبود پشت بام سازی استفاده می‌شود.

مومیایی

«مَا يُخْرَجُ مِنْهَا مِنَ اَلْقَارِ وَ اَلْمُومِيَا ...»[24]
همچنين آنچه از آن‌ها برآيد چون قير و موميا و ...

امام رضا (ع) در رساله ذهبیه فرمودند: بعد از آمیزش اندازه یک حبه (اندازه یک گندم یا یک دانه برنج) از مومیایی را با عسل مخلوط کن و استفاده کن که آب منی خارج شده از بدن را مجددا به بدن باز می‌گرداند. ضمن اینکه خوردن مومیایی استخوان‌ها را تقویت می‌کند و درمان نرمی استخوان است.

معادن برای انسان استفاده‌های صنعتی، جنبه انرژی‌زایی و هم جنبه‌های درمانی دارد و انسان می‌تواند از عناصر معدنی استفاده‌های مختلفی داشته باشد.

امام صادق (ع) در ذیل عنوان «المعادن» فرمودند:

«قَدْ أُعْطِيَ اَلنَّاسُ مَعَ هَذَا صَنْعَةَ اَلشَّبَهِ مِنَ اَلنُّحَاسِ وَ اَلزُّجَاجِ مِنَ اَلرَّمْلِ وَ اَلْفِضَّةِ مِنَ اَلرَّصَاصِ وَ اَلذَّهَبِ مِنَ اَلْفِضَّةِ وَ أَشْبَاهِ ذَلِكَ مِمَّا لاَ مَضَرَّةَ فِيهِ فَانْظُرْ كَيْفَ أُعْطُوا إِرَادَتَهُمْ فِيمَا لاَ ضَرَرَ فِيهِ»[25]
به انسان این مهارت داده شده که از مس،‌ برنج و از ریگ، شیشه و از سرب، نقره و از نقره، طلا به دست آورد و کارهای مانند آن که برای انسان زیانی ندارد.

به انسان این مهارت داده شده که از طریق عناصر و ترکیب آن‌ها ابزارهای جدید بسازد یا از عنصری، عنصر دیگری را استخراج کند و استفاده کند.

شاهد ما این قسمت بود که امام به معادن اشاره کردند و اینکه انسان بتواند از معادن به عنوان درمان استفاده کند. به بخشی از استفاده درمانی این عناصر اشاره کردیم و بخش دیگر برای جلسه آینده باشد؛‌ سنگ‌هایی که اهل بیت (ع) نام بردند و انسان می‌تواند سنگ‌درمانی داشته باشد.