درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/ادامه استفراغات عمومی در طب اسلامی /

بحث ما در رابطه با بررسی استفراغات عمومی بدن در طب اسلامی بود که ذیل بحث بررسی آیات الأبدان و ذیل آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ ... يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ﴾[1] (خداوند پاکیزگان را دوست دارد) مطرح شد. اشاره کردیم که انسان با بکارگیری یک سری موارد می‌تواند بدنش را از بیماری‌ها پاکسازی کند. از این جهت این بحث جزو آیات الأبدان و هم برای خودش بحث مستقلی به حساب می‌آید. در جلسات گذشته به مواردی از استفراغات اشاره کردیم.

20) جویدن

یکی دیگر از استفراغات عمومی بدن جویدن است. انسان می‌تواند از طریق جویدن برخی گیاهان یا صمغ‌ها بیماری‌ها را از بدن خارج کند. به عنوان مثال در روایات زیادی از حضرت امیرالمؤمنین (ع)، امام صادق (ع) و دیگر روایات اهل بیت (ع) وارد شده است که بهترین شکل استفاده از کندر، جویدن آن است که یک نوع آدامس درمانی است. جویدن صمغ کندر، سقز و دیگر صمغ‌ها می‌تواند بلغم را از بدن و باد را از معده بزداید. حضرت امیرالمؤمنین (ع) فرمودند:

«مَضْغِ اللُّبَانِ يُذِيبُ الْبَلْغَمَ‌»[2]
جویدن کندر بلغم را ذوب می‌کند و سردی را از بین می‌برد.

در روایت دیگری چنین وارد شده است:

«مَضْغُ اللُّبَانِ يَشُدُّ الْأَضْرَاسَ وَ يَنْفِي الْبَلْغَمَ وَ يَذْهَبُ بِرِيحِ الْفَمِ»[3]

جویدن کندر می‌تواند سردی و باد را از معده بزداید.

پس جویدن یک شیوه درمان است و از این طریق می‌توان بیماری‌ها را از بدن خارج کرد. پیامبر (ص) همه بیماری‌ها را در مزاج‌ها منحصر کردند و فرمودند:

«اَلدَّاءُ ثَلَاثَةٌ ... فَأَمَّا الدَّاءُ فَالدَّمُ وَ الْمِرَّةُ وَ الْبَلْغَمُ»[4]
بیماری سه تاست... اما بیماری خون و مره و بلغم است.

پس معلوم می‌شود اصل بیماری‌ها غلبه یا نقصان امزجه است و می‌توان این بیماری‌ها را به اشکال گوناگون از بدن خارج کرد. یک شکل خارج کردن آن‌ها جویدن است.

افرادی که دچار فراموشی (که از عوارض بلغم است) شدند یا سردی مزاج دارند و خلط گلو و بوی بد دهان دارند یا معده‌ی آنان نفاخ است و خلاصه سردی در بدنشان غالب است، می‌توانند از صمغ‌های گرم استفاده کنند. جویدن صمغ‌های گرم سردی را از بدن می‌برد. در سیره پیامبر (ص) وارد شده است که وقتی آن حضرت دچار گرمازدگی می‌شدند، خرفه را بین دندان‌هایشان نگه می‌داشتند. جویدن خرفه نیز می‌تواند گرمای زائد را از بدن دور کند و این یک شیوه درمان است.

21) لطوخ

یکی دیگر از استفراغات عمومی بدن، مالیدن دارو روی موضع درد است. عنوان این نوع استفراغ «لَطوخ» و یکی دیگر از شیوه‌های درمان است یعنی دارو به صورت رقیق یا خمیر درآورده و روی موضع درد قرار داده شود.
بیماری شوصه بادی است که به صورت درد زیر دنده‌ها می‌افتد. امام جواد (ع) برای درمان این بیماری توصیه کردند جامع امام رضا (ع) با آب زعفران مخلوط و رقیق شود و روی موضع درد گذاشته شود و بماند. این درمان اختصاصی به باد زیر دنده‌ها ندارد و برای درد هر قسمت از بدن می‌توان از شیوه‌ی لطوخ استفاده کرد به این صورت که دارو رقیق و روی موضع قرار داده شود یا چند دارو با هم ترکیب و رقیق شود و روی موضع قرار داده شود.

راوی می‌گوید:

«قُلْتُ يَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ إِنِّي أَجِدُ مِنْ هَذِهِ اَلشَّوْصَةِ وَجَعاً شَدِيداً فَقَالَ لَهُ خُذْ حَبَّةً وَاحِدَةً مِنْ دَوَاءِ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ مَعَ شَيْءٍ مِنْ زَعْفَرَانٍ وَ اِطْلِ بِهِ حَوْلَ اَلشَّوْصَةِ قُلْتُ وَ مَا دَوَاءُ أَبِيكَ قَالَ اَلدَّوَاءُ اَلْجَامِعُ وَ هُوَ مَعْرُوفٌ عِنْدَ فُلاَنٍ وَ فُلاَنٍ قَالَ فَذَهَبْتُ إِلَى أَحَدِهِمَا وَ أَخَذْتُ مِنْهُ حَبَّةً وَاحِدَةً فَلَطَخْتُ بِهِ مَا حَوْلَ اَلشَّوْصَةِ مَعَ مَا ذَكَرَهُ مِنْ مَاءِ اَلزَّعْفَرَانِ فَعُوفِيتُ مِنْهَا»[5]
به امام جواد (ع) عرضه داشتم ای فرزند رسول خدا! من درد شدیدی در ناحیه شوصه (زیر دنده‌ها) در خودم می‌یابم. پس فرمودند: اندازه یک گندم از داروی جامع امام رضا (ع) را با مقداری زعفران مخلوط کن و با آن دور شوصه را طلی کن (یعنی آن را به صورت رقیق و خمیری در آورده و روی موضع قرار دهد). گفتم: داروی پدرت چیست؟ حضرت فرمودند: آن، داروی جامع امام رضا (ع) و معروف است نزد فلانی و فلانی (می‌توانی تهیه کنی). راوی گفت: نزد یکی از آن‌ها رفتم و اندازه یک گندم از آن گرفتم و با آب زعفران مخلوط کردم و لطوخ کردم (روی موضع درد مالیدم)‌ و از آن درد عافیت یافتم.

شاهد ما این قسمت از روایت است: «فَلَطَخْتُ بِهِ»

پس یک شکل درمان به صورت لطوخ است یعنی اینکه دارو رقیق شود و روی موضع درد قرار داده شود.

22) لدود

یک شیوه درمان «لَدود» است. لدود به این معناست که دارو در یک طرف دهان چکانده یا مالیده شود. می‌توان برای درمان ذات الجنب، سینه پهلو، التهاب لوزتین (ورم لوزه‌ها)، ورم گلو، بیماری ندول و گره‌های تیروئیدی از این شیوه درمانی استفاده کرد. در روایت آمده است که استفاده از قسط به صورت لدود برای مواردی که ذکر شد و از این قبیل بیماری‌ها مفید است. در روایت آمده است:

«... وَيُلَدُّ بِهِ مِنْ ذَاتِ الْجَنْبِ»[6]
برای درمان ذات الجنب، قسط به شکل لدود استفاده شود.

روایت شیوه مصرف آن را ذکر نمی‌کند. بنابراین فرد می‌تواند پودر قسط را یک طرف دهانش بپاشد و نیز می‌تواند آن را با آب مخلوط و خمیر کند و یک طرف دهان قرار دهد یا آن را دم کند و به صورت قطره چکانی یک طرف دهان بچکاند. منظور ما این است که لدود یعنی بکارگیری دارو در یک طرف دهان که برای بیماری‌هایی که ذکر شد، بسیار کارساز است.

23) نطول

«نَطول» از دیگر شیوه‌های درمان و به معنای جوشاندن دارو و بعد مالیدن آن دارو روی موضع درد است. گاهی چشم دچار بیماری رمد (یعنی التهاب قسمت ملتحمه چشم) و ورم می‌شود.
قرار دادن دمکرده‌ی گیاهانِ با طبع سرد روی ورم‌های گرم موجب کاهش ورم می‌شود. اگر کسی به علت غلبه خون یا صفرا یا قرار گرفتن در معرض بادهای گرم دچار ورم گرم شده باشد (مثلا چشمش دو روز ورم گرم کرده باشد)، می‌تواند گیاه سردی مانند خرفه را دم کند و بعد پنبه‌ای را به آن دمکرده آغشته کند و روی ناحیه ورم بمالد. این کار ورم گرم را می‌خواباند. به این شیوه‌ی درمانی نطول می‌گویند.
گاهی ورم از نوع سرد است. ممکن است به علت غلبه سرما، بادی زیر پوست بیفتد و موجب شود موضع متورم شود. در این صورت فرد می‌تواند گیاهی با طبع گرم مانند مرزنجوش را بجوشاند و پنبه‌ای را به آن جوشانده آغشته کند و بر موضعی که ورم سرد دارد، بمالد.
پس یکی دیگر از استفراغات عمومی بدن که بیماری (مثلا بادهای سرد و گرم) را خارج می‌کند، شیوه نطول است.

24) خوردن

از دیگر استفراغات عمومی بدن خوردن است. گاهی انسان می‌تواند از طریق خوردن، بیماری‌ها را از بدنش خارج کند و شیوه‌ی درمانش این است که باید بخورد.

فرض کنید فردی غلبه بلغم و خلط گلو پیدا کرده است. چنین فردی باید برای درمان، غذاهای گرم بخورد. همچنین می‌تواند از کیسه آب گرم استفاده کند یا آب گرم روی بدنش بریزد و از شیوه‌های دیگر هم استفاده کند. اما یکی از بهترین شیوه‌ها خوردن است. از طریق خوردنِ غذاها، داروها یا گیاهان گرم می‌توان سردی را از بدن خارج کرد به عنوان مثال خوردن آش برگ موجب می‌شود خلط‌ها پخته و از بدنش خارج شود.
اگر فردی گرما در بدنش زیاد شده است، می‌تواند از گیاهان خنکی مانند خرفه یا برگ چغندر استفاده کند که گرما را از بدن خارج می‌کنند.
کسی که دچار خشکی روده شده است، باید غذاهای ملین بخورد یا کسی که رطوبت‌های بدنش زیاد شده است، بایستی گیاهی مانند آویشن را به صورت خشک بخورد. سفوف کردن و خشک خوردن خود یک شیوه درمان است اما بحث ما از این زاویه است که خوردن یک گیاه، غذا یا میوه می‌تواند بیماری‌ها را از بدن خارج کند. شخصی که سنگینی سر معده دارد خیلی مناسب است گلابی بخورد که آن را برطرف می‌کند. اینجا بایستی از شیوه خوردن برای بیماری‌زدایی استفاده کند.

25) آشامیدن

از دیگر استفراغات عمومی بدن نوشیدن و آشامیدن است. بیماری‌ها را می‌توان از طریق نوشیدن آب، شربت و آشامیدنی‌های دیگر از بدن خارج کرد. به عنوان مثال هنگام گرمازدگی، آب خنک بنوشیم یا هنگام سرمازدگی شیر گرم بیاشامیم. فردی که دچار اسهال شده است می‌تواند از طریق آشامیدن آب میوه «به» و آب سیب، رطوبت‌های زائد را از بدنش خارج کند و جلوی اسهال خود را بگیرد. به عنوان مثالی دیگر، کسی که دچار خشکی مزاج شده است، می‌تواند از طریق نوشیدن آب انجیر، آب پرهلو و ... خشکی‌اش را برطرف کند. از طریق ماساژ هم می‌توان اسهال یا یبوست را درمان کرد. ماساژ روده‌ای یک شیوه درمان است اما نوشیدن و خوردن نیز از شیوه‌های درمانی دیگر هستند که می‌توانند بیماری‌ها را از بدن خارج کنند. به عنوان مثال فردی که دچار یبوست شده، می‌تواند از دمکرده ملیناتی مانند سنا و گل محمدی استفاده کند. مصرف این ملینات موجب می‌شود فضولات از بدن خارج شود.