درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/اهمیت شیر مادر /

یکی دیگر از آیات طبی قرآن، آیه 7 سوره قصص است:

﴿وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ أُمِّ مُوسَىٰ أَنْ أَرْضِعِيهِ ۖ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحْزَنِي ۖ إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ﴾
و به مادر موسی وحی کردیم که او را شیر ده و چون بر او بیمناک شدی به دریایش افکن و مترس و محزون مباش که ما او را به تو باز آوریم و هم از پیغمبران مرسلش گردانیم.

خداوند می‌فرماید: ما به حضرت موسی (ع) وحی کردیم که فرزندش را شیر بدهد و اگر ترسی از ناحیه فرعون بر فرزندش دارد، او را در دریا بیندازد و نترسد که ما فرزندش را به او برمی‌گردانیم و او را از پیامبران و مرسلین قرار خواهیم داد.

بعد از اینکه قنداق حضرت موسی (ع) در برابر قصر فرعون قرار گرفت، فرعونیان او را از رود نیل بیرون کشیدند. وقتی چشم زن فرعون به نوزاد افتاد، گفت:‌ او را نکُشید؛ شاید او موجب روشنی چشم ما شود و امید است که ما از او نفع ببریم یا او را فرزند خوانده خود قرار دهیم:
﴿عَسَىٰ أَنْ يَنْفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ﴾[1]
امید است که از او نفع ببریم یا او را فرزند خوانده خود قرار دهیم و آنان بی‌خبر بودند.

این احتمال برای ﴿هُمْ لَا يَشْعُرُونَ﴾ وجود دارد که خداوند کاری کرد دشمن فرعون در دامنش پرورش یابد و محبت او را در دل فرعون و همسرش قرار داد.

حضرت موسی (ع) شیر هیچ یک از دایگان را نمی‌گرفت. در نهایت به امر خداوند و بعد از تفحص در کشور مصر، مادر او را پیشنهاد دادند و ایشان فقط سینه مادر خود را گرفت و شیرش را تناول کرد.

﴿وَحَرَّمْنَا عَلَيْهِ الْمَرَاضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَهُمْ لَهُ نَاصِحُونَ﴾[2]
‌اى راهنمايى كنم كه براى شما از وى سرپرستى كنند و خيرخواه او باشند.

﴿فَرَدَدْنَاهُ إِلَىٰ أُمِّهِ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ﴾[3]
ین وسیله ما موسی را به مادرش برگردانیدیم تا دیده‌اش روشن شود و حزن و اندوهش به کلی برطرف گردد و نیز به طور یقین بداند که وعده خدا حق است، لیکن اکثر آنان از این حقیقت آگاه نیستند.

حضرت موسی (ع) شیر دایگان دیگر را نمی‌گرفت و خداوند شیر زنی غیر از مادرش را بر او تحریم کرد یعنی تکوینا کاری کرد که شیر دایگان و مادران شیرده را نمی‌گرفت و تنها سینه مادر خود را به امر خدا گرفت و از شیر آن تناول کرد.

اهمیت شیر مادر

شاهد ما به لحاظ طبی قسمت ابتدای آیه است: ﴿وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ أُمِّ مُوسَىٰ أَنْ أَرْضِعِيهِ﴾
ما به مادر حضرت موسی (ع) وحی کردیم که شیر خودش را به او بنوشاند.

امام علی (ع) در روایتی در رابطه با اهمیت شیر مادر فرمودند:

«مَا مِنْ لَبَنٍ يُرْضَعُ بِهِ الصَّبِيُّ أَعْظَمَ بَرَكَةً عَلَيْهِ مِنْ لَبَنِ أُمِّهِ‌»[4]
هیچ شیری برای تغذیه کودک پربرکت‌تر از شیر مادر نیست.

بنابراین شیر مادر در مرحله و اولویت اول قرار دارد و نقش فوق العاده‌ای برای مادر و فرزند دارد. مادر با شیر دادن احساس سبکی می‌کند و این کار از ابتلای او به سرطان سینه پیشگیری می‌کند. فرزند نیز وقتی از شیر مادر استفاده کند، به لحاظ استخوان‌بندی فوق العاده و برخوردار از بدنی قوی خواهد شد.

در صورتی که مادر شیر نداشته باشد، در مرحله بعد بایستی از دایه استفاده کرد. در روایت، خصوصیاتی برای دایه ذکر شده است از جمله اینکه زیبا، حلیم، صبور و باهوش باشد و کودن نباشد. چرا که شیر نقش مهمی در انتقال عوامل ژنتیکی به فرزند دارد. لذا بهترین گزینه شیر مادر است.

جناب حکیم بلدی در فصلی از کتاب، بخش دهم از گفتار دوم، تحت عنوان «سازگارترین غذا برای کودکان و مادرانشان که شبیه‌ترین آن به طبیعت بدنشان می‌باشد، شیر است و پسندیده‌ترین شیر برای نوزادان شیر مادرانشان است»، چنین می‌گوید:

«بهترین غذا برای نوزادان و مادرانشان و شبیه‌ترین آن به طبیعت بدنشان شیر است و پسندیده‌ترین، سازگارترین و مناسب‌ترین شیر با بدن نوزادان آن چیزی است که بدان عادت کرده‌اند یعنی شیر مادرانشان است. بنابراین اگر علاوه بر کودک، در مادر علت یا سببی نباشد که باعث فاسد شدن شیر شود، سازگارترین شیر با تمامی نوزادن شیر مادرانشان است زیرا جنین تا زمانی که در رحم است از غذایی تغذیه می‌کند که سازگارترین و نظیف‌ترین غذا به آن چیزی است که وی بدان عادت کرده است. همچنین طبیعت (خلقت) در اینکه این غذا را برای جنین آماده سازد، کوتاهی نکرده است. علاوه بر این، طبیعت (خلقت) از نخستین روزها طوری قوای غریزی را در بکارگیری این غذا در جنین قرار داده است که اگر جنین را هنگام تولد گرفته و نوک پستان را در دهانش قرار دهیم، شیر را مکیده و در نهایت شهوت آن را می‌بلعد. همچنین اگر چیزی به کودک آزار رساند یا او را به گریه آورد، راحت‌ترین کار برای آرام کردنش آن است که پستان زنی که به او شیر بدهد را در دهانش بگذاریم تا شیر بخورد. در سازگاری شیر مادر با نوزاد، فوائدی برای نوزاد و فائده‌ای برای مادر به خاطر شیر خوردن نوزاد از او وجود دارد و باعث حفظ تندرستی نوزاد و مادر می‌شود. زیرا کودک با تولدش از مادر جدا نمی‌شود و خروج شیر از راه شیردهی برای مادر مفید است و بدنش را سبک می‌کند.»[5]

توضیح: بهترین غذا برای مادر شیرده، شیر است.

ممکن است به عللی شیر مادر کم، تلخ، آبکی و بی‌رمق و خلاصه فاسد شده باشد که برای کودک نامناسب است. به عنوان مثال مادری که نمی‌تواند بر اخلاق خود مواظبت کند و دائما عصبی می‌شود، شیرش تلخ، بدمزه و فاسد می‌شود و برای کودک مناسب نیست.

جنین تا زمانی که در رحم است، از طریق ناف از خون حیض تغذیه می‌کند؛ چرا که با آن‌جا تناسب دارد. اما بعد از به دنیا آمدن، خون حیض به سمت سینه حرکت می‌کند و با تدبیر الهی به شیر تبدیل می‌شود.

حکیم بلدی تعبیر «طبیعت» را بکار برده است اما بهتر بود به جای آن، واژه «خلقت» را بکار می‌برد؛ چرا که ذهن انسان با دیدن کلمه «خلقت»، از خالق آن سوال می‌کند؛ زیرا خلقت، خالق می‌خواهد. اما از کلمه «طبیعت»، برداشت می‌شود که چیزی طبیعی و غریزی است و فرد دیگر دنبال خالق نمی‌گردد.

خداوند خلقت نوزاد را طوری قرار داده که اشتیاق شدیدی به نوشیدن شیر دارد و به صورت غریزی این اشتیاق، گرایش به سینه مادر و مکیدن آن را به او آموزش داده است.

مکیدن سینه مادر یا دایه عامل آرامش کودک است و خداوند این را در خلقت او قرار داده است.

شیر دادن مادر به فرزند، از بسیاری از بیماری‌های سینه پیشگیری می‌کند از جمله کیست‌ها، توده‌ها و تجمعاتی که در سینه به وجود می‌آیند. کودک با آشامیدن شیر مادر، علاوه بر اینکه تغذیه می‌کند بدن مادر را نیز از بیماری‌ها پاکسازی می‌کند.

مترجم نکته‌ای را در حاشیه کتاب تدبیر الحبالی ذکر می‌کند:

«این سخنی علمی، دقیق و شگفت‌آور است چرا که پزشکی نوین ثابت کرده است در صورتی که مانع پزشکی وجود نداشته باشد سازگارترین غذا برای نوزاد شیر مادرش است. همچنین به تازگی ثابت شده که شیردهی از پستان به ویژه در این دوران به جمع شدن رحم در مادر و کاهش ابتلا به سرطان سینه کمک می‌کند. علاوه بر این روانشناسان تأکید می‌کنند بر اینکه شیردهی از پستان تأثیر روانی خوبی در مادر و نوزاد به ویژه در نوزاد دارد.»

توضیح: رحم به علت بودن جنین در آن، بزرگ می‌شود و نیاز به جمع شدن دارد. یکی از راه‌های جمع شدن آن این است که نوزاد شیر مادرش را بیاشامد.

شیر خوردن نوزاد از مادر باعث احساس خوب و آرامبخشی در مادر و نوزاد می‌شود.

حکیم بلدی در ادامه می‌گوید:

«البته اگر مانعی در شیردهی مادر باشد، سزاوار است که زنی دیگر به نوزاد شیر دهد. دایه‌ها باید از زنانی باشند که مزاج و سنشان به مادر نوزاد شبیه‌تر باشند و از زایمانشان مدت زمان زیادی نگذشته باشد. همچنین دایه‌ای که نوزادش پسر است بهتر از دایه‌ای است که نوزادش دختر است»

توضیح: از جمله موانع شیردهی مادر، کم‌خونی، مشکلات کبد، معده یا مغز استخوان مادر است. در این صورت خون در بدنش به خوبی تولید نمی‌شود. وقتی خون تولید نشود، شیر هم تولید نمی‌شود.
اگر مادری فقیر باشد و نتواند غذاهای مناسب تهیه کند، شیرش رمق‌دار نخواهد بود.
امکان دارد مادری در معرض هول، اضطراب و دلشوره‌ی زیادی باشد یا عصبی باشد و شیرش بدمزه شود. همچنین اگر مزاج مادری بلغمی باشد، شیرش آبکی و برای نوزاد بی‌رمق می‌شود. صرف اینکه مادر با مشکلی در شیردهی مواجه شد دلیل بر گرفتن دایه یا دادن شیر خشک به نوزاد نیست. پیشنهاد ما این است که مادر را سریعا تقویت کنند زیرا نوزاد از طریق شیر مادر تقویت می‌شود. بنابراین ابتدا بایستی مادر را تقویت کرد.

اگر قرار است دایه‌ای بگیرند، دایه‌ای که فرزندش پسر باشد، بهتر است چرا که شیرش بهتر و رمقش بیشتر است.

در بخش یازدهم این کتاب تحت عنوان «توجه به اصلاح شیر مادر تا غذای سازگاری برای کودک باشد»، چنین آمده است:

«پیش‌تر گفتیم که اگر مانعی برای شیر دادن به نوزادان وجود نداشته باشد، سازگارترین شیر با نوزادان، شیر مادرانشان است. همچنین اگر مادر، خود به نوزادش شیر می‌دهد باید در غذاها و نوشیدنی‌ها، خواب و بیداری و حرکت و سکونش حسن تدبیر داشته باشد تا در هر حال، شیرش سازگار با مزاج نوزاد باشد. شیر مادر زمانی بدین شکل است که خونی که شیر از آن به وجود می‌آید در نهایت خوبی و سلامت باشد. همچنین خونی که در نهایت خوبی است، خونی است که مره‌های صفرا و سودا و یا بلغم غالب بر آن نباشد و رطوبت آبکی و رقیق با آن درنیامیزد. این خون از ورزش معتدل و غذاها و نوشیدنی‌های سازگاری که در زمان‌های خود تناول می‌شود و ارائه چیزهایی که بدن مادر بدان نیاز دارد، به وجود می‌آید. همچنین مادر باید از غذاهای خشک‌کننده‌ی قوی مانند غذاهای شور، تند، گس، قابض و ترش و غذاهایی که گرمادهی بالایی دارند و نیز از چیزهای بدبو، بوهای ناخوش و سایر چیزهای تند و تلخ و ادویه‌های خشکِ گرم کننده و قوی به ویژه تره، پیاز، سیر، تره تیزک و کرفس دوری کنند چرا که این‌ها و مانند آن برای زن شیرده بد است.»

توضیح: اگر شیر مادر مشکلی دارد، شیر مادر را اصلاح کنند و این بهتر از گرفتن دایه است.

مادر باید با توجه به فصلی که در آن به سر می‌برد، غذاها و نوشیدنی‌های سازگار تناول کند. همچنین مادر باید مزاج خود را نیز مدنظر داشته باشد.

تره تیزک همان سبزی شاهی است.

سوال: چرا گفته می‌شود که مادر در چهل روز اول،‌ موارد نامبرده را بخورد تا نوزاد به آن‌ها عادت کند؟
جواب: ما توصیه‌های حکیم بلدی را ذکر می‌کنیم. گفتیم که مزاج مادر باید مد نظر قرار گیرد و برخی از موارد نامبرده مانند پیاز و سیر ممکن است به گونه‌ای باشد که نوزاد بوی آن‌ها را دوست نداشته باشد. کرفس سبزی خوبی است چرا که عقل مادر و نوزاد را زیاد می‌کند. پیاز هم ضدعفونی کننده است و برای رفع بوی آن می‌توانند سداب بجوند. امام در روایتی توصیه کردند که هفته‌ای یک بار، سیر مصرف شود؛ چرا که بادزدایی می‌کند و موجب می‌شود نوزاد دچار نفخ نشود. بهترین وقت خوردن سبزی شاهی در روز است. مصرف آن در شب ممکن است موجب خون دماغ شود. سخن از زیاده‌روی در مصرف این موارد است. اینکه مادر مرتب غذاهای شور، تند، قابض، ترش و سرد مصرف کند، این مشکل دارد. مداومت بر خوردن غذای سرد و خشک باعث یبوست مادر و غلیظ شدن شیرش می‌شود. از طرف دیگر اگر مادر در خوردن چیزهای آبکی افراط کند، شیرش آبکی می‌شود. بنابراین مادر باید سعی کند مزاجش را در حالت تعادل نگه دارد. سبزی تره برای رفع کم‌خونی مادر مفید است و باعث تولید پلاکت خون می‌شود و برای نوزاد نیز مناسب است.