درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/ادامه بحث علل نازایی /

جلسه گذشته، بحث ما در شرح و بررسی این بخش از آیه 50 سوره شوری بود: ﴿وَيَجْعَلُ مَنْ يَشَاءُ عَقِيمًا﴾
نکاتی را بیان کردیم از جمله اینکه ممکن است عده‌ای تصور کنند آیه به این معناست که خداوند هر کس را بخواهد نازا قرار می‌دهد و جعل مورد نظر، جعل تکوینی کن فیکونی است و چنانچه خداوند کسی را نازا قرار دهد، نمی‌توان برایش کاری کرد و فرد تا آخر عمرش نازا می‌ماند. در حالی که جعل بکار رفته، جعلِ علل و اسباب است یعنی خداوند در نظام تکوین، علل و اسبابی قرار داده که می‌تواند موجب نازایی،‌ تنبلی تخمدان‌ یا سردی رحم شود. اگر فردی از قواعد، ضوابط و اسباب دیگری که خداوند برای درمان جعل کرده، استفاده کند، می‌تواند نازایی‌اش را درمان کند. پس این طور نیست که بنا باشد همه نازاها تا آخر عمر نازا بمانند. بلکه خدای متعال عللی قرار داده که ایجاد نازایی می‌کنند و عللی دیگر که می‌توانند درمان نازایی باشند.

اگر چه این آیه مربوط به زنان نازا است. اما نازایی ممکن است به علت مشکلی در تخم نرینه یا آب مرد یا مشکلات مربوط به دستگاه تناسلی مردان باشد. ممکن است مشکل از هر دو طرف باشد. همچنین ممکن است در ظاهر، مشکل هیچ کدام نباشد و جنبه‌ی معنوی دخالت داشته باشد. شاید خداوند بخواهد مرد و زنی را امتحان کند و ببیند آن‌ها دست به دعا بر می‌دارند یا خیر.

در کتاب قانون بوعلی برای علل نازایی مرد، موارد زیر ذکر شده است.

در حالات ویژه‌ای تخم بهره باروری ندارد. این حالات از قرار زیرند:
1- تخم نرینه که هنوز به حدّ رشد نرسیده است.

توضیح: اگر پسر بچه‌ی سیزده ساله ازدواج کند، ممکن است همسرش زود باردار نشود.

2- آب پشت انسان همیشه مست و شرابخواره.

توضیح: شراب کل بدن را دچار عارضه می‌کند از جمله آب پشت کمر.

3- انسان لت انبان پرخور و شره در خوراک.

4- آب پشت پیران و سالخوردگان.

توضیح: آب کمر پیران و سالخوردگان خشکیده است. اگر پیر یا سالخورده‌ای ازدواج کرد نباید انتظار داشته باشد همسرش زود باردار شود.

5- تخماب کسی که در جماع کردن زیاده روی می‌کند.

توضیح: آب منی از کل بدن خارج می‌شود و انرژی زیادی برایش صرف می‌شود. کسی که مداومت بر جماع داشته باشد، بدنش ضعیف و آب کمرش کم می‌شود. در روایات وارد شده جماع زیاد، بدن را زود پیر می‌کند.

6- کسی که بدن ناسالم دارد؛ زیرا آب پشت از همه‌ی اندامان بدن می‌چکند. چنانکه بقراط می‌فرماید: «تخمه‌ی تندرستان درست است و تخمه‌ی بیماران بیمار است.
این حالاتِ از باروری افتادن آب پشت ـ که ذکر کردیم ـ شاید هر دو نوع آب پشت نرینه و مادینه را شامل باشد. گویند: مردی که با دختر هنوز بالغ نشده جماع کند، تخمش بارآور نمی‌شود و سر به تباهی می‌کشد، که این حالت را باید از ویژگی‌های زهدان به شمار آورد.[1]

توضیح: ممکن است این مشکل از هر دو، زن و مرد باشد.

حکیم بوعلی موارد زیر را در رابطه با مشکلات مربوط به زن و رحم بیان کرده است.

اگر سبب نازایی در خود زهدان [رحم] باشد، چند حالت احتمالی دارد:

1- سوء مزاجی است که تخم داخل زهدان را فاسد می‌کند و از کار می‌اندازد، که اکثراً حالت سرمایی است و تخم یخ می‌بندد. مثلا اگر زن یا مرد آب بسیار سرد بنوشند، ممکن است جنین تکوین نیابد. و نیز ممکن است تأثیر سردی، حالت خون حیض را دگرگون کند.
احتمال دارد که از اثر سردی، سوراخ‌های ریز خون حیض ریزنده بسیار تنگ شوند و غذای کافی به جنین نرسد.[2]

توضیح: ممکن است رحم دچار انقباض شود و این، منافذ و مجاری پوست رحم را ببندد و اجازه نفوذ نطفه مرد را به رحم ندهد یا اجازه ندهد خونی که از جداره‌ی رحم فرو می‌ریزد، به نطفه برسد.

2- شاید سوء مزاج همراه ماده‌ی خلط یا رطوبت های ناباب باشد که با آب بارآور در زهدان جمع شود و آب پشت را فاسد کند.[3]

توضیح: ممکن است آب پشت مرد مشکلی نداشته باشد اما رطوبت‌های نامناسب و بلغمیِ درون رحم، آب مرد را فاسد کند.

3- ممکن است سوء مزاج خشکاننده یا بیش از حدّ لازم رطوبت‌بخش یا لغزاننده‌ی زهدان یا ناتوان کننده‌ی نیروی گیرنده و نگهدارنده‌ی زهدان باشد، که این حالت بسیار رخ می‌دهد.

توضیح: امکان دارد قوه‌ی جذب‌کنندگی و گیرندگی رحم ضعیف شده باشد و نتواند نطفه را جذب کند.

4- یا اینکه سوء مزاج، نیروی جذب کننده‌ی آب پشت را ناتوان کرده و چنانکه باید و شاید نمی‌تواند آب پشت را جذب کند.

توضیح: دو مورد قبل به خشکی رحم یا رطوبت‌های زائد آن اشاره می‌کند. در این مورد، نیروی جذب رحم مدنظر است. در این حالت نیروی جذب کنندگی آن کم شده است.

5- شاید سوء مزاج لوله رگ‌های غذارسان به جنین را تنگ کرده است و از راه تنگ، روزی کم می‌رسد. این تنگ شدن‌ِ راه آزوقه ممکن است در اثر سوء مزاج گرم یا سوء‌ مزاج خشک یا سوء مزاج سرد باشد.

توضیح: تنگی و انسداد عروق باعث می‌شود خون‌رسانی به جنین به خوبی انجام نشود. جناب حکیم بوعلی و حکیم بلدی چنین بیان کردند: زنی که می‌خواهد فرزنددار شود باید مدت زمانی وقت بگذارد، رحم را پاکسازی و معتدل کند. مرد هم باید خودش را تقویت کند. لذا ما در نسخه‌هایی که برای افراد نازا یا افرادی که قصد بچه‌دار شدن بعد از مدت طولانی را دارند، می‌نویسیم باید مدت زمانی اصلاح مزاج کنند، زن رحمش را گرم نگه دارد و مرد آب کمرش را تقویت کند تا دچار سوء مزاج نشوند.

6- ممکن است سوء مزاج غذای ویژه به جنین را تباه و فاسد گرداند، یا نگذارد غذا به جنین برسد؛‌ زیرا کاری کرده است که زهدان برهم آمده و راهی برای غذا رساندن به جنین نمانده است، که مثلا بسیار خشکیده یا از سرما منقبض شده یا به سبب قرحه به هم جوش خورده یا گوشت زائد ازگیلی بر آن روییده است و یا نوعی از خشکی چنان بر زهدان مستولی شده است که منفذ و گدارهای [مجاری] غذای جنین را به کلی بسته است، شاید زهدان به حالت پوست خشکیده درآید.

توضیح: احتمال دارد رحم دچار عفونت شده باشد. رحم گاهی دچار انقباض و گاهی دچار چسبندگی می‌شود. جلسه گذشته گفتیم گاهی روده، رحم و کولون به هم می‌چسبند. این‌ها باید با اعمال یداوی باز شود تا رحم آزاد شود و جنین بتواند در جایگاه خودش قرار گیرد.

7- شاید زهدان بسیار تر و باتلاغی است و تخم نرینه به تخمی می‌ماند که کشاورزان در زمین زاینده (آبزا) می‌کارند که بار نمی‌دهد.

توضیح: اگر در زمینی که پر از آب و باتلاغی باشد، تخم کاشته شود، بار نمی‌دهد. تخم مرد نیز در رحمی که دچار بلغم و رطوبت زیاد شده باشد، بارور نمی‌شود. عفونت رحم یا ترشح آن، نشانه‌ی مشکل‌دار بودن آن است. این موارد علل نازایی را مطرح می‌کنند. بنابراین طبق آیه، ممکن است علل نازایی یکی از این موارد باشد. این موارد همان جعل تکوینی است که خداوند در نظام عالم قرار داده است. بنابراین نباید بگوییم نمی‌شود برای فرد نازا کاری کرد. برای این مطلب، قرائن قرآنی داریم. همسر حضرت ابراهیم (ع) و همسر حضرت زکریا (ع) نازا بودند. اما خداوند به آنان در دوران پیری، یعنی در سخت‌ترین شرایط فرزند داد. پس معلوم می‌شود می‌توان به درمان امیدوار بود و بایستی تلاش کرد.

8- در سرزمین‌هایی که معادن آهک زیاد و پراکنده است، آب پشت کسانی که مزاج گرم و خشک دارند در زهدان بارآور نمی‌شود.

توضیح: اگر فرد در مناطقی که محیط صنعتی یا معدنی دارد، زندگی کند یا شغلش به گونه‌ای باشد که زیاد با زرنیخ، آهک و نوره سر و کار داشته باشد، ممکن است برای آب کمرش مشکلی پیش بیاید. بودن کنار آهک و معادن آن، مزاج را گرم و خشک می‌کند. قبلا گفتیم فردی که در مناطق کوهستانی زندگی می‌کند، مزاجش سرد و خشک می‌شود.

9- شاید سبب نرسیدن ماده‌ی غذایی و حیاتی به جنین و به خمیر مایه‌ی جنین است که منظورم خون حیض ویژه‌ی جنین است که زهدان نمی‌تواند آن را به سوی خویش جذب کند و به جنین برساند.

توضیح: ممکن است فرد معده‌ی ضعیفی داشته باشد. حضرت امام رضا (ع) فرمودند:‌

«لَمْ تَأْخُذِ الْعُرُوقُ قُوَّةَ الطَّعَامِ»[4]
معده‌ی ضعیف نمی‌تواند ویتامین‌های غذا را بگیرد.

بنابراین ماده‌ی غذایی حیاتی به جنین نمی‌رسد. پس باید معده را اصلاح کرد تا انرژی و خون‌رسانی لازم صورت گیرد. اگر کم‌خونی به علت مشکل معده باشد، باید مدت زمانی معده‌ را تقویت کرد. با تقویت معده، غذا به خوبی هضم و خون به خوبی تولید می‌شود. در این صورت خون‌رسانی به جنین هم به خوبی صورت می‌گیرد. یکی از علل سقط مکرر یا شکل نگرفتن جنین، می‌تواند خون‌رسانی ناکافی به جنین باشد.

10- احتمالا زهدان کج گشته و به سویی غیر طبیعی متمایل شده است.

توضیح: امکان دارد رحم جابجا یا وارونه شده باشد و به علت پرش یا ضربه‌ی وارده به بدن، رحم سر جای خودش نباشد. بنابراین آب مرد وارد آن نمی‌شود.

11- شاید زهدان کاملا برگشته و وارونه شده است.

12- ممکن است راه بندانی در زهدان روی داده باشد.

توضیح: به هر دلیل ممکن است در رحم، راه‌ بسته شده باشد؛ مثلا لوله فالوپ بسته شده باشد. در این صورت باید از آب‌زن‌هایی مانند آویشن و نمک استفاده کرد تا راه باز شود. این یک راهکار برای درمان نازایی است. گزارش‌های خوبی از قسمت ماساژهای نازایی خواهران به دست ما رسیده است و بانوانی بعد از ماساژ باردار شده‌اند. زیرا از طریق روغن مالی یا ماساژ دادن هر گونه گرفتگی یا انسداد برطرف شده است.

13- شاید قبل از باردار شدن دهانه‌ی زهدان بسته شده است؛ که این بسته شدن یا از سخت و سفت شدن دهانه‌ی زهدان است یا زائده‌ای گوشتی (ازگیلی یا غیر ازگیلی) است و یا از قرحه‌ی به هم جوش خورده است و بالاخره ممکن است سرما زهدان را منقبض کرده باشد که تخم نرینه از این راه‌بندان نمی‌تواند بگذرد.

توضیح: ممکن است فرد دچار زگیل تناسلی، گوشت اضافه یا میوم در رحم شده باشد. باید میوم را با آب‌زن قسط، نمک و اوشق درمان کرد. همچنین ممکن است در رحم عفونت و زخم بوجود آمده باشد. خلاصه باید راه حیات را باز کرد.

14- شاید زهدان ناتوان است.

توضیح: چطور رحم ناتوان می‌شود؟ آیا این مورد غیر از موارد قبل است؟
یکی از خصوصیات رحم، قوه جذب‌کنندگی آن است. دلایل گوناگونی می‌تواند وجود داشته باشد که رحم جذابیت خود را از دست داده و ناتوان شده باشد. خود زهدان ممکن است از نظر فیزیولوژی ضعف داشته باشد به عنوان مثال دچار ضعف عضله شده باشد.

15- ممکن است زهدان بعد از بارداری، یارای در خود گرفتن و نگهداری جنین را از دست داده باشد.

توضیح: احتمالا رحم تا قبل از بارداری قوی بوده باشد و نشانه‌اش جذب نطفه و انعقاد آن است. اما دیگر نمی‌تواند نطفه را در خود نگهداری کند. ممکن است بعدا مشکل یا عارضه‌ای برایش پیش آمده باشد مثلا عصب‌های دریچه ضعیف شده باشد یا بر اثر جراحی میوم‌ها، عصب‌ها از بین بروند. در این صورت دریچه همیشه باز است و این موجب سقط می‌شود.

16- شاید پیه زیاد در زهدان هست و جنین و مایه‌ی جنین را لیز کرده و سُر می‌دهد.
ممکن است در نازایی زهدان بدن نیز دست داشته باشد، و ممکن است پرده‌ی نازک پیهی (ثرب) در این کار با زهدان همکاری کند. احتمال دارد سبب تنها پیه زیاد در زهدان باشد؛ پیه زیاد بر پرده‌ی ثرب متراکم شده باشد و فشار بر زهدان آورد و راه را بر آبی که باید در آن جمع شود و خمیر مایه‌ی جنین گردد تنگ کرده و از فشاری که وارد می‌آورد آب جمع شده را بیرون می‌ریزد.

توضیح: ممکن است چربی زیادی در رحم باشد که چاقی می‌تواند یکی از علل آن باشد. افرادی که چربی دور شکم دارند برای مدتی، هفته‌ای یک بار دم‌کرده سنا بخورند تا چربی‌ها آب و مقداری سبک‌وزن شوند و نطفه‌ای که وارد رحم می‌شود، لیز نخورد و بیرون نیاید.

17- شاید بدن زن بسیار لاغر و ناتوان است و یا زهدان لاغر و ناتوان است و یارای کار کردن ندارد.[5]

توضیح: در روایت داریم: «أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْهُزَالَ مِنَ الْمَضَرَّةِ»[6] مگر نمی دانی که لاغری از جمله ضررها است! وقتی بدن زن عضله و گوشتی نداشته باشد و همه بخش‌های بدنش لاغر شود، رحمش نیز لاغر می‌شود.

18- ممکن است آسیبی بر زهدان وارد آمده باشد؛ مثلا: ورم، قرحه، بواسیر و یا زائده‌های گوشتی که از ورود تخم به زهدان جلوگیری کنند.

19- احتمال دارد چیزی سخت به سختی و حجم ذکر در دهانه‌ی زهدان گیر کرده و راه را بر ذکر بسته باشد و حتی نگذارد آب پشت مرد نیز به داخل راه یابد.

توضیح: ممکن است آب مرد به گردن رحم نرسد و در ورودی مشکل بوجود آمده باشد. مثلا گوشت زائدی بوجود آمده باشد که اجازه ورود ندهد.

20- شاید قرحه‌هایی در دهانه‌ی زهدان سر به هم آورده و آن را مسدود کرده و دهانه‌ی رگ‌های حیض بر را نیز سد کرده‌اند.

توضیح: شاید جراحت، عفونت، زخم‌های زگیلی، مشکلات پوستی یا خشکی (و پسوریازیس) در آن قسمت پیدا شده باشد و دهانه‌ی رحم را مسدود کرده باشد.

21- ممکن است دهانه‌ی زهدان به حالتی از زبری گرفتار است که نمی‌تواند کار را بر اساس طبیعی انجام دهد.