درس آیات الأبدان استاد رسول باقری‌اصفهانی

موضوع: آیات الأبدان در قرآن/ادامه بحث خواب های پریشان /

بحث ما در مورد اضغاث احلام و خواب‌های آشفته بود. خواب‌هایی که نیاز به تعبیر ندارد و همراه با نوعی ترس،‌ هول، اضطراب و خوف است. خواب‌هایی که صدر و ذیل آن با هم هماهنگ نیست و در فرد ایجاد ناراحتی می‌کند. روح در خواب، در بدن انسان قرار دارد اما گاهی شعاع آن به آسمان معنا می‌رسد. آنچه در آسمان معنا ببیند،‌ تحقق پیدا می‌کند، رویای صادقه است و نیاز به تعبیر دارد. اما آنچه در هنگام بازگشت در مسیر آسمان به زمین ببیند، اضغاث احلام است که از نفوذ شیطان در امان نیست.

علل خواب‌های آشفته در روایات

عواملی در روایات ذکر شده که خواب را آشفته می‌کند:

1- پرخوری

امام علی (ع) فرمودند:

«إيّاكَ وَالْبِطْنَةَ فَمَنْ لَزِمَها كَثُرَتْ أسْقامُهُ وَفَسَدَتْ أحْلامُهُ»[1]
از پرخوری بپرهیز، کسی که ملازم پرخوری باشد، بیماری‌هایش زیاد می‌شود و خواب‌هایش فاسد می‌شود.

فاسد شدن خواب ناظر به این است که خواب پریشان، آشفته و همراه با دلهره است.

در روایت دیگری وارد شده است:

«اَلْمُسْتَقِلُّ (اَلمُسْتَثْقِلُ) النّائِمُ تُكَذِّبُهُ أحْلامُهُ»[2]
کسی که با معده سنگین بخوابد، رویاهایش او را دروغ‌زن معرفی می‌کند.

یعنی خواب‌های او پریشان می‌شود و نیاز به تعبیر ندارد.

2- نشستن دست و دهان و لب از غذاهای چرب

شیاطین جذب غذاهای چرب می‌شوند و به تعبیری غذاهای چرب جاذب شیاطین است. همان‌طوری که قبلا در بحث‌های طبی داشتیم، شیطان (یا ابلیس) یکی از مهم‌ترین عوامل بیماری‌هاست و به انسان آسیب می‌زند. مخصوصا نسبت به کودکان توصیه بیشتری شده است که دهان‌شان بعد از خوردن غذاهای چرب شسته شود. اگر چنین نکنند،‌ شب شیطان نفوذ پیدا می‌کند، آنان را از خواب آرام بیرون می‌آورد و دچار جزع و فزع می‌کند.

حضرت پیامبر (ص)‌ فرمودند:

«اغْسِلُوا صِبْيَانَكُمْ مِنَ الْغَمَرِ فَإِنَّ الشَّيَاطِينَ تَشَمُّ الْغَمَرَ فَيَفْزَعُ الصَّبِيُّ فِي رُقَادِهِ وَ يَتَأَذَّى بِهِ الْكَاتِبَانِ»[3]
[دست، صورت و لبان] کودکانتان را از غذاهای چرب بشویید، چرا که شیطان چربی را بو می‌کند، کودک در خواب دچار ترس می‌شود و ملائکه‌ای که نگارنده اعمال انسان هستند، اذیت می‌شوند.

* ترس عامل خواب‌های آشفته می‌شود.

در همین رابطه روایتی دیگر از حضرت پیامبر (ص) داریم:

«لَا يَبِيتَنَّ أَحَدُكُمْ وَ يَدُهُ غَمِرَةٌ فَإِنْ فَعَلَ فَأَصَابَهُ لَمَمُ الشَّيْطَانِ‌ فَلَا يَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ»[4]

* یکی از گزندهای شیطان، خواب‌های آشفته است.

3- زیاد خوابیدن

زیاد خوابیدن، خواب‌های انسان را آشفته می‌کند. امام حسن عسکری (ع) فرمودند:

«مَنْ أَكْثَرَ مِنَ الْمَنَامِ رَأَى الْأَحْلَامَ»[5]
هر کس زیاد بخوابد، خواب‌های پریشان ببیند.

4- خوابیدن به روی شکم

خوابیدن به رو، خواب شیطانی است. در روایت داریم:

«إِبْلِيسُ وَ إِخْوَانُهُ وَ كُلُّ مَجْنُونٍ وَ ذُو عَاهَةٍ يَنَامُ عَلَى وَجْهِهِ مُنْبَطِحاً»[6]
ابلیس و برادرانش و هر دیوانه و آفت‌زده‌ای دَمَر می‌خوابد.

به همین علت توصیه شده که نباید کسی دمر بخوابد:

«لَا يَنَامُ الرَّجُلُ عَلَى وَجْهِهِ وَ مَنْ رَأَيْتُمُوهُ نَائِماً عَلَى وَجْهِهِ فَأَنْبِهُوهُ وَ لَا تَدَعُوهُ»[7]
هیچ کسی نباید دمر بخوابد و اگر کسی را دیدید که دمر خوابیده،‌ او را بیدار کنید و او را به حال خود وا نگذارید.

5- خوابیدن در زمان‌های نهی شده

از دیگر عواملی که موجب خواب پریشان می‌شود، خوابیدن در زمان‌های نهی شده است؛ مانند بین الطلوعین، هنگام نماز مغرب و عشاء. خوابیدن در عصر حماقت می‌آورد و شاید این حماقت آسیبی از ناحیه شیطان باشد. خوابیدن بین الطلوعین و هنگام نماز مغرب و عشاء از مواقعی است که شیطان آسیب می‌زند.

یکی از سفارشاتی که در روایات اهل بیت (ع) در این رابطه وارد شده،‌ عوذه خواندن است. اگر فردی می‌خواهد خواب آرامی داشته باشد یا اگر خواب آشفته‌ای داشته، برای اینکه خوابش را ادامه دهد و دیگر دچار خواب آشفته نشود، عوذه بخواند.

در روایتی آمده است:

«إِذَا رَأَى الرَّجُلُ مَا يَكْرَهُ فِي مَنَامِهِ فَلْيَتَحَوَّلْ عَنْ شِقِّهِ الَّذِي كَانَ عَلَيْهِ نَائِماً وَ لْيَقُلْ‌: إ﴿ِنَّمَا النَّجْوى‌ مِنَ الشَّيْطانِ‌ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَيْسَ بِضارِّهِمْ شَيْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ‌﴾ ثُمَّ لْيَقُلْ: عُذْتُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِكَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِيَاؤُهُ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُهُ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَيْتُ وَ مِنْ شَرِّ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ»[8]
هر گاه کسی خواب ناخوشایندی دید، از پهلویی که خوابیده به پهلوی دیگر خود را برگرداند و بگوید: ﴿إِنَّمَا النَّجْوى‌ مِنَ الشَّيْطانِ‌ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَيْسَ بِضارِّهِمْ شَيْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ﴾ ‌(همانا نجوی کردن کار شیطان است تا بدان وسیله مؤمنان را اندوهگین سازد و هیچ زیانی به آنان نرساند مگر اینکه خدا اذن دهد). سپس بگوید: «عُذْتُ بِمَا عَاذَتْ بِهِ مَلَائِكَةُ اللَّهِ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِيَاؤُهُ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُهُ الصَّالِحُونَ مِنْ شَرِّ مَا رَأَيْتُ وَ مِنْ شَرِّ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ» (از شر خوابی که دیدم و از شر شیطان رجیم به همان کسی پناه می‌برم که فرشتگان مقرب خدا و پیامبران مرسل او و بندگان نیکوکارش بدو پناه می‌برند).

نجوا به معنای در گوشی حرف زدن است. نجوا کردن شیطان در گوش آدمی باعث خواب‌های آشفته می‌شود. شیطان بدون اذن و خواست خداوند نمی‌تواند مؤمن را اندوهگین کند یا به او آسیب برساند.

یکی از مصادیق خواب‌های آشفته که نیاز به تعبیر ندارد، خواب‌های ترسناک و مخوف است. برای رهایی از چنین خواب‌هایی این مقدمات را باید انجام داد: عدم پرخوری و شستن دست و دهان از غذاهای چرب، دمر نخوابیدن و نخوابیدن در زمان‌های نامناسب. این‌ها از جمله عواملی است که موجب خواب‌های پریشان می‌شود.
هول، اضطراب، ترس و دلشوره در طول روز نیز موجب پریشان خاطری در شب می‌شود. خواب‌های شبانه انعکاس حالات روحی انسان در روز است. معمولا آنچه انسان در روز به آن‌ها فکر می‌کند و دغدغه‌های فکریش باشد، در خواب با آن‌ها مواجه می‌شود. لذا ترس، هول و ناآرامی می‌تواند از عوامل دلشوره در خواب شود.

اشاره کردیم که برخی امور باعث بی‌خوابی می‌شوند و عوامل یازده‌گانه از کتاب بوعلی را بیان کردیم. از روایات اهل بیت (ع) هم مواردی را ذکر کردیم. در روایات اهل بیت (ع) یکی از مهم‌ترین عواملی که موجب بی‌خوابی می‌شود، هم و غم است که از قوی‌ترین اشیاء است. برخی روایات، مصادیق هم و غم را ذکر کرده اند. امور زیر یک سری عوامل مستقل هستند.

«خَمْسَةٌ لاَ يَنَامُونَ اَلْهَامُّ بِدَمٍ يَسْفِكُهُ وَ ذُو اَلْمَالِ اَلْكَثِيرِ لاَ أَمِينَ لَهُ وَ اَلْقَائِلُ فِي اَلنَّاسِ اَلزُّورَ وَ اَلْبُهْتَانَ عَنْ عَرَضٍ مِنَ اَلدُّنْيَا يَنَالُهُ وَ اَلْمَأْخُوذُ بِالْمَالِ اَلْكَثِيرِ وَ لاَ مَالَ لَهُ وَ اَلْمُحِبُّ حَبِيباً يَتَوَقَّعُ فِرَاقَهُ»[9]
پنج نفر خواب ندارند: کسی که در فکر ریختن خونی است و ثروتمندی که امانتداری را نمی‌یابد تا مالش را به او دهد و کسی که برای رسیدن مالی از دنیا به مردم دروغ و بهتان می‌بندد و کسی که بدهکاری زیاد دارد و دستش خالی است و دوست‌دار و عاشقی که در آستانه جدا شدن از محبوب خویش است.

خداوند در قرآن در مورد صهیونیست‌ها می‌فرماید: ما خوف و ترس را بر دل این‌ها تا قیامت گذاشتیم. زیرا همیشه در فکر ریختن خون هستند.

افرادی که برای رسیدن مالی از دنیا به مردم دروغ و بهتان می‌بندند، خواب آرامی ندارند. زیرا همیشه ترس این را دارند که آبروی‌شان برود.