درس خارج اصول استاد اشرفی

موضوع: تزاحم واجبین.

مراد از تخییر عقلی و تخییر شرعی چیست؟

گفته شد اگر دو واجب مشروط به قدرت شرعی بوده(مانند حج و طهارت مائیه) و با یکدیگر تزاحم نمایند، به طوری که جمع بین آنها ممکن نباشد، مرحوم نائینی قائل شدند به اینکه تخییر شرعی است و مرحوم استاد قائل به تخییر عقلی شدند چرا؟ این اختلاف برای چیست؟

در جلسات گذشته به عرض رسید که اگر تزاحم بین دو واجب شرعی صورت پذیرد، اگر یکی از دو واجب مقدم باشد، صرف قدرت در همان می‌شود و نوبت به واجب متاخر نمی‌رسد ولو اینکه متاخر اهم ملاکاً باشد.

اما اگر هردو تکلیفی که مشروط به قدرت شرعی در یک زمان باشند بلاریب یکی از دو واجب فاقد ملاک بوده و باید قائل به تخییر گردیم.

منتهی مرحوم نائینی می‌فرماید چون ما می‌دانیم که یکی از دو تکلیف واجد ملاک است و ترک تکلیف دارای ملاک هم(عقلاً) جایز نیست، و از طرفی هم نمی‌دانیم که کدام تکلیف دارای ملاک است، لذا عقل مستقل است به اینکه شارع باید حکم به تخییر نماید.

اما مرحوم استاد خویی می‌فرمایند چون در مقام ترتب جاری می‌گردد، هردو تکلیف دارای ملاک بوده(و فقط اطلاق دو دلیل مقید گردیده)، فلذا تخییر بین دو آنها عقلی خواهد بود.

اثر عملی این مطلب این است که براساس نظر مرحوم نائینی ترک هردو تکلیف فقط مستلزم یک عقاب بوده و بنابر نظر مرحوم استاد ترک هردو تکلیف مستلزم دو عقاب خواهد بود.