موضوع بحث: سخن در بعض صغریات اصل مثبت

از مجموع آنچه گذشت به دست می آید که متسالم علیه بین اصحاب آن است که اگر شیئی قبلا متیقن بود لازمه آن شیء هم متیقن بود و اثر شرعی هم بر خود آن شیء و هم بر لازم آن شیء مترتب باشد استصحاب هم در ملزوم جاری است و اثر شرعی ملزوم مترتب می شود و هم استصحاب در لازمی که قبلا متیقن بوده جاری می شود و اثر شرعی لازم هم مترتب خواهد شد و اگر ملزومی قبلا متیقن بود ولی لازم آن قبلا متیقن الحدوث نبود و این لازم، لازم عقلی یا عادی باشد با استصحاب ملزوم آن لازم عقلی و عادی ثابت نخواهد شد و در نتیجه اثر شرعی هم که در لازم مترتب شده بود آن هم ثابت نخواهد شد خواه واسطه خفیه باشد یا جلیه یا هیچکدام از آن دو .

شیخ در رسائل چند مورد ازصغریات اصل مثبت که قدما آن را جاری دانسته اند ذکر کرده که ما در چند جلسه آن موارد را بررسی می کنیم گرچه این موارد فقهی است و دخلی به علم اصول ندارد ولی چون صغریاتی از کلی اصل مثبت است استطرادا این فروع مورد بحث قرار می گیرد .

فرع اول: شکی نیست که جسم خشک در ملاقات با متنجس خشک نجس نخواهد شد چنانکه در روایات از ان به «کل یابس زکی» تعبیر شده است و به قول استاد ما شیخ حسین حلی(قدس الله نفسه) جاف بجاف طاهر بلا خلاف.

آری دو مورد هست که در آن، نصوص امر به تطهیر حتی در صورت خشک بودن طرفین ملاقات کرده که یکی در ملاقات دست با میت و دیگری مصافحه با کافر است که عمدتا امر به غسل حمل به استحباب شده اما در سایر موارد، شرط سرایت نجاست رطب بودن و تری احد الملاقیین می باشد.

حال اگر در ملاقات نجسی با شیء دیگر بدانیم یکی قبلا مرطوب بوده ولی نمی دانیم حین ملاقات رطوبت باقی بوده یا خشک شده بود آیا استصحاب رطوبت جاری می شود؟

بعضی گفته اند استصحاب نجاست جاری است و حکم به نجاست ملاقی هم خواهد شد ولی بعض دیگر قائل به عدم تنجس ملاقی شده و گاه همین مطلب را تعدی داده اند به مورد حیوانی که روی شیء نجس راه رفته و بعد با شی طاهری ملاقات داشته .

طبعا بحث در دو مقام برای حیوان و غیر حیوان واقع می شود.

مقام اول: در مورد حکم ملاقات شیء نجسی که قبلا مرطوب بوده با شیئی طاهر است که با شک در بقاء رطوبت در هنگام ملاقات، استصحاب بقاء رطوبت جاری است و ثابت می شود تا هنگام ملاقات رطوب باقی بوده و ملاقات هم که بالوجدان تحقق یافته پس جسم متنجس مرطوبی با طاهری ملاقات کرده در نتیجه آن جسم طاهر محکوم به نجاست خواهد شد .

اما جمعی گفته اند تنجس اثر سرایت است و سرایت به احراز انتقال بخشی- هر چند جزئی - از اجزاء نجس به شیء طاهر است و استصحاب بقاء رطوبت اثبات سرایت اجزاء نجس به شیء طاهر را نمی کند مگر به لازم عادی که اصل مثبت است پس استصحاب بقاء رطوبت اثبات نجاست ملاقی را نخواهد کرد.

توضیح ذلک

 گرچه در روایات اسمی از سرایت برده نشده اما بزرگان گفته اند حال نجاسات باطنی حال قاذورات و خبائث خارجی در اجتناب است و همانگونه که عرف در ملاقات شیئی با قاذورات اگر سرایت قاذوره نباشد اثر قاذوره را بار نمی کند در نجاسات باطنی هم اگر سرایت نباشد حکم نجاست بار نخواهد شد.

مقام دوم: در خصوص ملاقات حیوانی است که با نجاست برخورد کرده و سپس با شیء دیگری ملاقات می کند.

این قسم موارد ابتلای زیادی دارد مثلا مگسی روی قاذورات می نشیند و سپس بر روی غذا یا بدن انسان می نشیند. آیا در اینجا حکم به نجاست ملاقی حیوان خواهد شد. مرحوم شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه روایات زیادی را نقل می کنند که در انها از این قسم سؤال شده که مثلا حیوانی جیفه ای را خورده و سپس به ظرف آبی دهن زده یا حیوانی خرگوش یا حیوان دیگری را صید کرده و سپس ظرفی را لیسده که در جواب این مسائل ائمه فرموده اند اگر در منقار یا دهان حیوان آثار میته یا نجاست دیگری همانند خون باقی است آن ظرف نجس است و الا فلا .

همه بزرگان از این دسته روایات استفاده کرده اند که در خصوص حیوان با زوال عین نجاست از بدنش، حکم به طهارت بدن حیوان می شود .

از طرفی همه مؤمنین و متشرعه یقین دارند که بدن بچه گربه با لیسیدن مادرش از خون نفاس پاک می شود و این موارد شاهد بر آن است که زوال نجاست از بدن حیوان موجب طهارتش می شود .

اما اگر همین حیوان در دست یا پایش عین نجس بود و با شیء مرطوبی ملاقات کرد در این صورت ملاقی محکوم به طهارت است حال اگر شک کردیم که در حین ملاقات رطوبت روی پوزه حیوان باقی بود تا ملاقی نجس شود یا نه تا پاک باشد؛ استصحاب بقاء رطوبت آیا موجب حکم به نجاست ملاقی خواهد شد یا نه ؟

شیخ در رسائل نظر بزرگان را در این مورد ذکر کرده که ما برای وضوح بیشتر مطلب، ابتدا اختلاف کوچکی را که در مقام است ذکر می کنیم و آن عبارت است از اینکه آیا بدن حیوان عاصمیت از نجاست دارد همانند خون یا قاذوراتی که درون بدن انسان است و موجب نجاست درون بدن نمی شود یا مادامی که عین نجاست در بدن حیوان موجود است بدن حیوان هم متنجس است و بعد از زوال عین نجاست بدنش پاک می شود .

برخی از بزرگان مانند استاد حلی می فرمودند اصلا بدن حیوان با ملاقات با نجاست نجس نخواهد شد و هکذا در مورد جمادات مانند درخت. اما دیگران این استثناء را قبول نکردند .

 و الحمد لله