موضوع: مکاسب محرمه /جوائز السلطان/ حکم مجهول المالک / زمان ضمان/ حکم موت المالک او موت المتصدّق.

سوال: اگر مالک بمیرد آیا حق رد صدقه و مطالبه مال به ورثه مالک نیز منتقل می شود و این حق قابل انتقال بوسیله ارث می باشد یا نه؟

بیان مرحوم شیخ ره در مساله :

بعید نیست به اطلاق دلیلِ (ما ترک المیت فلوارثه) حقوق مالیه نیز مثل اصل مال به ارث برسد مثل حق خیار حیوان که به ورثه خریدار منتقل می شود و در محل بحث نیز ورثه حق مطالبه مال و یا بدل آن را در صورت صدقه دادن، از متصدّق دارند در نتیجه طبق اطلاق دلیلِ (ما ترک المیت فلوارثه) ورثه مالک می توانند صدقه را اجازه و یا رد نموده و بدل مال را مطالبه نمایند.

و از طرفی ممکن است بگوییم این حق برای خود مالک بوده و برای ورثه ثابت نمی باشد و دلیلی نداریم که اگر مالک فوت کرد ورثه هم بتوانند مطالبه مال را نمایند زیرا با صدقه دادن، مال قابل برگشت نیست (و صدقه لازم بوده و قابل رجوع نیست) و قدرِ متیقّن از جواز مطالبه مال از متصدّق بعد از صدقه فقط توسط مالک است و برای ورثه ثابت نمی باشد در نهایت اگر شک درضمان برای ورثه متصدّق داشته باشیم برائت جاری می کنیم.

تفصیل استاد خوئی ره:

مرحوم استاد خوئی ره: در مساله تفصیل می دهند به این که تاره مالک بعد از تصّدق می میرد و تاره قبل از تصّدق می میرد،و اما اگر مالک بعد از تصّدق بمیرد چون مالک حق مطالبه مال را از متصدّق داشته برای ورثه هم این حق ثابت است.

و اما اگر مالک قبل از تصدّق بمیرد، این حق برای ورثه ثابت نمی باشد زیرا تخییر بین اجر و غٌرم برای مالک ثابت بوده نه برای ورثه و این که متصدّق مالک را مخیّر بین اجر و غرم کند در صورتی است که خودش زنده باشد و نسبت به ورثه متصدّق هم که اینچنین دستوری نرسیده است در نتیجه این حق برای ورثه مالک ثابت نمی باشد.

با توجه به اطلاق دلیل (ما ترک المیت فلوارثه) حقوق مالیه نیز مثل اصل مال به ارث می رسد و اما این که مرحوم استاد خوئی ره فرمودند: این حق برای ورثه ثابت نمی باشد زیرا تخییر بین اجر و غٌرم برای مالک ثابت بوده نه برای ورثه و جواز مطالبه مال توسط مالک فقط از خود متصدّق ثابت است نه ورثه متصدّق.

جواب استاد آیة الله اشرفی دامت برکاته :

با توجه به اطلاق دلیل (ما ترک المیت فلوارثه) حقوق مالیه نیز مثل اصل مال به ارث می رسد زیرا ما ترک اطلاق دارد و شامل مال و حقوق مالیه نیز می شود و از طرفی بلا شک حقِّ رد صدقه برای مالک ثابت بوده در نتیجه بعد از مرگ به ورثه او نیز منتقل می شود، و اما این که امام علیه السلام فرمودند: اگر طالبی مال را مطالبه نمود متصدّق ضامن است اطلاق دارد خواه طالب، مالک باشد خواه ورثه مالک و از طرفی این حق برای مالک بوده و طبق دلیل (ما ترک المیت فلوارثه) به ورثه مالک نیز منتقل می شود و سوال می کنیم: آیا مالک در زمان حیاتش حق داشته مطالبه مال را نماید یا نه؟ اگر حق داشته این حق نیز یکی از حقوق مالیه بوده که قابل انتقال به ورثه او می باشد.

موت متصدّق:

اگر متصدّق فوت کند این حق در اموال متصدّق برای مالک ثابت بوده در نتیجه می تواند به ورثه متصدّق رجوع نموده ومطالبه مال و یا مثل و قیمت آن را نماید.

ان قلت: در روایات وارد شده که مالک می تواند به آخذ المال مراجعه نموده و مطالبه مالش را نماید و الان آخذ المال مرده و موضوع برای مطالبه نیز منتفی شده است.

جواب استاد آیة الله اشرفی دامت برکاته :

در جواب می گوییم این روایاتی که به متصدّق امر نموده که نسبت به مال مجهول المالک وصیت کند چه می شود که از آن استفاده می شود که ورثه متصدّق نیز نسبت به این مال ضامن می باشند.