درس خارج فقه استاد اشرفی

موضوع: جوائز سلطان جائر/ نوع چهارم از مکاسب محرّمه/ مکاسب محرّمه

هزینه فحص بر عهده أخذ مال از جائر است، چرا که چون فحص واجب است تحمّل هزینه از باب مقدّمه واجب، بر او واجب است برخی گفته اند: شخص می تواند هزینه فحص از مالک را از بیت المال بگیرد، چرا که این هزینه در راستای منافع مومنین است برخی گفته اند: می توان هزینه فحص را از خود صاحب مال بگیریم، چرا که «من له الغنم فعلیه الغرم»، هر کسی که می خواهد منفعتی ببرد، باید متحمّل هزینه آن نیز بشود. واین قول اخیر هو الاقوی.

إشکال شده که تحمّل هزینه برای لزوم دفع مال به مالک، موجب ضرر بر شخص است. وشارع حکم ضرری جعل نکرده است. باید دقت داشت که اگر شخصی خودش مال مردم را غصب کند، در این صورت ردّ مال به مالکش لازم است، حتّی اگر ردّ مال به مالک مستلزم ضرر باشد امّا در صورتی که شخص خودش مالِ مردم را غصب نکرده است، در اینجا به حکم لاضرر باید حکم به عدم وجوب فحص بدهیم.

حال، که فحص لازم نشد، در اینجا مال را باید به حاکم شرع بدهیم، ویا آن که هزینه فحص از مالک را از خود مالک بگیریم.

در بحث لقطه، مدت زمان فحص از مالک یک سال ذکر شده است، چنانچه روایات بحث لقطه یک سال را مطرح کرده است البتّه باید دقت داشت که «فحص کردن تا یک سال» به خاطر آن است که مال را به مالک برگردانیم

حال، از سویی این که مدّعی شویم که فحص تا ابد باید باشد، حتی اگر خودش هم مالک را پیدا نکند، باید وصیت به فحص از مالک بکند این مطلب قطعاً صحیح نیست و از سوی دیگر: این که حکم کنیم که صرف الوجود فحص، و لو به یک ساعت و یک روز کافی است، این ادّعا نیز صحیح نیست، چنانچه سیره عقلاء و مناسبات حکم وموضوع شاهدی بر بطلان این إحتمال است.

مقتضای قاعده آن است که: فحص تا زمانی باشد که به حدِّ یاس از مالک برسیم بنابراین، تا زمانی که مایوس از رسیدن مال به مالک باشیم فحص لازم است مگر آن که فحص به صورتی باشد که عقلاء این مقدار از فحص را کافی بدانند.

حال، باید بحث کنیم که آیا تحدید به سنة به جهات امر تعبّدی است، ولو آن که إحتمال بدهد که بعد از یک سال فخص از مالک، بازهم إحتمال ظفر به مالک را دارد؟ یا آن که یک سال به خاطر آن است که عادة تا یک سال یاس از ظفر به مالک حاصل می شود؟ والّا معیار فحص از مالک است. تفصیل بحث در درس آتی إن شاء الله.

بیان أستاد اشرفی: إحتمال صحیح آن است که معتقد شویم که مقدار فحص لازم، به مقداری است که یاس از ظفر به مالک پیدا کنیم. البتّه در خصوص بحث «لقطه» باید قائل به تعبّد می شویم.