درس خارج فقه استاد اشرفی

موضوع: جوائز سلطان جائر/ نوع چهارم از مکاسب محرّمه/ مکاسب محرّمه.

توضیح بیشتر آن که: در اصول[1] خوانده ایم که همانطور که علم تفصیلی منجّز تکلیف است، علم اجمالی نیز منجّز تکلیف است. تنجیز یعنی مکلّف حقّ مخالفت با تکلیف واقعی را ندارد؛ زیرا برای تحصیل یقین به عدم مخالفت تکلیف واقعی إحتیاط و ترک اطراف معلوم الحرمة بالاجمال لازم است.

    1. اقتضاء وملاکات، مثل ملاحظه آثار فساد در شرب خمر.

    2. انشاء وجعل وابلاغ حکم، یعنی ابلاغ حرمت خمر توسّط نبیّ  .

    3. فعلیّت وتحقّق شرائط موضوع و متعلّق تکیف بر مکلّف، یعنی: خمر موجود باشد ومکلّف عاقل بالغ باشد.

    4. تنجّز و گریبانگیر شدن و عدم حقّ مخالفت عبد با تکلیف.

برخی مثل مرحوم شیخ انصاری معتقدند که علم اجمالی همانطور که علت تامه در تنجیز مخالفت قطعیّه است، علت تامه در تنجیز وجوب موافقت قطعیّه می باشد.[2]

البتّه آخوند خراسانی[3] معتقدند که موافقت قطعیّه علم اجمالی فی نفسه واجب نیست، چرا که موضوع اصل «شک در تکلیف» نسبت به احد الاطراف موجود است، لذا مجال برای جریان اصل نافی تکلیف وجود دارد.

آری، در موارد دماء و فروج و نفوس اصل در شک در شبهات، مجرای إحتیاط است. همچنین مرحوم امام خمینی تفصیلی در مقام ذکر کرده اند و فرموده اند: در بعضی امور شدت اهتمام شارع آنقدر زیاد است که حتّی در شبهه بدویه نیز اصل برائت جاری نمی شود، مانند اهتمام شدید دین نسبت به حفظ جان نبیّ وامام  که حتّی در شبهه بدویه اصل برائت جاری نمی شود؛ چرا که شدّت اهتمام مولی خود به منزله بیان می باشد.

حال در ما نحن فیه، اگر کسی بخواهد جائزه ای را از جائر بگیرد وعلم اجمالی دارد که در بین أموال سلطان، مال حرام وجود داشته است، در این صورت اگر علم اجمالی را علّت تامّه برای تنجیز بدانیم در این صورت إحتیاط لازم است، ولی اگر علم اجمالی را مقتضی برای تنجیز بدانیم در این صورت برائت را در یک طرف «مالی که از سلطان به من داده شده است» بدون معارض جاری می کنیم، چرا که سائر اطراف «أموال دیگر سلطان غیر از خصوص این مالی که به من هدیه داده» چون خارج از محل ابتلاء است «من دسترسی به جاریه های دیگر سلطان ندارم» اصل برائت و حلیت جاری می شود. مابقی سخن در روز سه شنبه إن شاء اللّه

حدیث اخلاقی:

برای تبرّک وتیّمن مناسب است حدیث زیر را بخوانیم که بی ارتباط با بحث جوائز سلطان نیست، بخوانیم.

عن علي بن أبي طالب  أنه كان يقول: «مَن نظر إلى مؤمن نظرة ليخيفه بها أخافه الله يوم لا ظلّ إلا ظلّه، وحشره في صورة الذرّ لحمه وجسده وجميع أعضائه، حتّى يورده مورده. وحدّثني أبي عن آبائه عن علي ، عن النبي قال: مَن أغاث لهفانا من المؤمنين أغاثه الله يوم لا ظل إلا ظّله وآمنه يوم الفزع الأكبر وآمنه من سوء المنقلب، ومَن قضى لأخيه المؤمن حاجةً قضى الله له حوائج كثيرة من إحداها الجنّة، ومَن كسى أخاه المؤمن مِن عري كساه الله من سندس الجنّة واستبرقها وحريرها، ولم يزل يخوض في

ومَن سقاه من ظمأ سقاه الله من الرحيق المختوم ريه، ومَن أخدم أخاه أخدمه الله من الولدان المخلّدين، وأسكنه مع أوليائه الطاهرين، ومَن حمل أخاه المؤمن من رجلة حمله الله على ناقة من نوق الجنة، وباهى به الملائكة المقرّبين يوم القيامة، ومَن زوج أخاه المؤمن امرأة يأنس بها وتشدّ عضده ويستريح إليها زوجه الله من الحور العين، وآنسه بمَن أحبّه من الصديقين من أهل بيت نبيه وإخوانه وآنسهم به، ومن أعان أخاه المؤمن على سلطان جائر إعانه الله على إجازة الصراط عند زلة الاقدام، ومَن زار أخاه إلى منزله لا لحاجة إليه كتب من زوار الله، وكان حقيقا على الله أن يكرم زائره».[4]

در ذیل حدیث، ذکر جوائزی از عبدالله نجاشی «عامل از طرف سلطان جائر در اهواز بوده» به او آورده اند، و نامه امام صادق  داده شده است.