بحث ما در بیان ثمرات مترتب بر بحث وجوب مقدمی بود. در ادامه با ذکر نکاتی، بحث را در این بخش کامل کرده و به آن پایان می­دهیم
 نکته اول: اشکال به ثمره­ی چهارم
اشکال: ثمره­ی چهارم مترتب بر بحث تزاحم است نه بحث وجوب مقدمی
در ثمره­ی چهارم بیان کردیم که یکی از ثمرات بحث مقدمه­ی واجب آن است که بنابر وجوب مقدمی و ثبوت مقدمه واجب، قواعد باب تزاحم بر مقدمه واجب جاری می­شود
حال اگر کسی اشکال کند که ترتب قواعد باب تزاحم در حقیقت ثمره­ی بحث تزاحم است. یعنی یکی از ثمرات بحث تزاحم این است که اگر بین مقدمه واجب و بین حرام و واجب و مقدمه­ی حرام و مقدمه­ی واجب(صور چهارگانه­ی مذکور) تزاحم پیش آید قواعد باب تزاحم تطبیق می‏شود.
جواب:
در جواب به دو وجه اشاره می­کنیم:
وجه اول: ترتب قواعد باب تزاحم، ثمره­ی هر دو بحث تزاحم و وجوب مقدمی است
در بحث وجوب مقدمی دنبال اثبات وجوب یا عدم وجوب مقدمه نیستیم، بلکه بحث در این است که آیا مقدّمیت، سبب وجوب مقدمه می­شود یا خیر؟ چرا که سببیت مقدمیت برای وجوب، یکی از قواعد استدلال بر حکم فقهی است، زیرا سببیت مقدمیت، موجب وجوب مقدمه واجب می­شود.
به بیان دیگر و طبق تعریف ما از علم اصول -قواعد استدلال بر حکم فقهی-، آیا مقدمیت، دلیلیت یا دلالت بر حکم فقهی دارد یا خیر؟ همان چیزی که ملاک اصولیت هر قاعده­ای است.
با توجه به این نکته روشن می­شود که هر دو بحث در ترتب ثمره­ی چهارم دخیل­اند نه صرف بحث تزاحم. یعنی سببیت مقدمیت، اثبات وجوب مقدمه کرده و پس از اثبات وجوب مقدمه، قواعد باب تزاحم بر مقدمه بار می­شود.
به بیان واضح­تر ثمره­ی بحث از مقدمیت، وجوب مقدمه است و با اثبات وجوب مقدمه، صغرای قواعد باب تزاحم، محقق می­گردد، لذا این دو مساله با هم این ثمره را می­دهند.
وجه دوم: ذکر خصوصیات قواعد باب تزاحم در بحث وجوب مقدمی
باید توجه داشت که یکی از ثمرات بحث وجوب مقدمی، روشن شدن خصوصیات تطبیق قواعد باب تزاحم است. اگر کبرَیات و قواعد باب تزاحم را به عنوان ثمره بیان می­کردیم مجال برای این اشکال بود که این همان ثمرات باب تزاحم است ولی در بحث وجوب مقدمی علاوه بر ذکر کبریات باب تزاحم، تفصیل خصوصیات قواعد باب تزاحم بیان گردید، از جمله این که آیا در بین ملاکات ترجیح یکی از متزاحمین در باب تزاحم، تلازم و تبعیت میان مقدمه و ذی­المقدمه وجود دارد یا خیر؟ در ضمن مباحث وجوب مقدمی بود که تبعیت و تلازم میان ذی­المقدمه و مقدمه در ملاک اهمیت بیان شد و روشن گردید که در ملاک تضیق زمانی و بدل نداشتن این تبعیت و ملازمه وجود ندارد. روشن است که این خصوصیات در باب تزاحم بیان نمی­گردد، بلکه ذکر این خصوصیات از ثمرات بحث وجوب مقدمی است، چرا که در باب تزاحم از تبعیت میان ذی­المقدمه و مقدمه در ملاکات بحث نمی­گردد.



نکته­ی دوم: نقد بیان استاد آیةالله خویی –رضوان الله علیه- :
ایشان منکر ترتب ثمره بر بحث وجوب مقدمی بوده برای اثبات مدعای خود، دو بیان اجمالی و تفصیلی دارند که پس از ذکر هر دو بیان به نقد آن می­پردازیم:
البته باید توجه داشت که هم در کلمات ایشان و هم در کلمات دیگر بزرگان، بین بحث وجوب مقدمی و بحث وجوب غیری، خلطی صورت گرفته که سبب وجود تصورات ناصحیحی شده است، ولی چون ایشان در اینجا از لفظ واجب مقدمی استفاده کرده­اند، بر اساس اینکه مراد ایشان از اصطلاح واجب مقدمی، همان چیزی است که ما اراده می­کنیم بر بیان ایشان اشکال می­کنیم
بیان اجمالی آیةالله خویی –رضوان الله علیه- :
أمّا الكلام في تحقّق الثمرة و عدمها، الظاهر أنّا لو قلنا بوجوب المقدّمة فلا ثمرة ذلك أصلا؛ إذ الوجوب العقلي التكويني كاف عن الشرعيّ.[1]
یعنی چه وجوب شرعی مقدمه ثابت شود یا ثابت نشود، برای امتثال ذی­المقدمه عقلا لازم است که مقدمه آورده شود لذا اثبات وجوب مقدمه ثمره­ای ندارد
اشکال اول:
قطعا مراد از وجوب عقلی تکوینی، اضطرار به انجام مقدمه نیست -چرا که مکلف مضطر به انجام مقدمه نبوده و اختیار فعل یا ترک آن را دارد- بلکه مقصود وجوبی است که توسط عقل عملی درک می­گردد.
حال که مراد از وجوب عقلی تکوینی، وجوبی است که مدرَک عقل عملی است، این بحث دارای ثمره است، چرا که باید ثابت کنیم که آیا مکلف عقلا الزام به انجام مقدمه دارد یا خیر.
پس این وجوب، وجوب اضطراری نیست که مقدمه خود بخود حاصل شود، بلکه بر مکلف لازم است که آن را انجام دهد. حال در پاسخ به این سوال که چرا اتیان مقدمه، واجب است، بحث وجوب مقدمی مطرح می­گردد
نتیجه­ی وجه اول آن است که لازم است وجوب عقلی یا شرعی مقدمه ثابت شود و خود این وجوب، ثمره است    –وجوب شرعی از باب تلازم میان وجوب شرعی ذی المقدمه و مقدمه و وجوب عقلی از باب سببت مقدمیت برای وجوب عقلی-
اشکال دوم:
 خود مرحوم خویی –رضوان الله علیه- اصرار دارند که در بحث وجوب مقدمی از تلازم میان دو حکم شرعی بحث می­کنیم. وجود یا عدم وجود تلازم میان حکم شرعی ذی­المقدمه و حکم شرعی مقدمه، ثمرات زیادی دارد و ترتب ثمره بنابر برخی مبانی نیز در ثمره داشتن آن بحث کفایت می­کند و لازم نیست که بر تمام مبانی، ثمره مترتب شود. حال اگر کسی ادعا کند که چون وجوب عقلی ثابت است ثمره­ای بر این بحث بار نمی­شود، به او می­گوییم که طبق برخی مبانی، وجوب شرعیِ مقدمه ثابت می­شود و وجوب شرعی مقدمه دارای ثمره است. لذا باید بحث شود که آیا این مبنا درست است تا این ثمره بار شود یا خیر؟ همان طور که مرحوم خویی از تلازم بحث می­کنند و نتیجه‏ی قبول تلازم، اثبات وجوب شرعی مقدمه است.

---