موضوع: کتاب الديات/فصل دوم: میزان و مقدار دیه /مساله هشتم: دیه دندان «12»

2) بعضی از علماء مانند مرحوم شیخ در نهایه قائل به ثبوت یک چهارم دیه همان دندان می باشند. ایشان می فرمایند: «و في السنّ الأسود ربع دیة السنّ الصحیح»[1] .

دلیل این نظریه نیز نصّ خاصّ می باشد. شارح در مسالک در مقام تعلیل بر این نظریّه می فرمایند: «لروایة عجلان عن أبی عبداللّه(ع) قال: «دیة السنّ السوداء ربع دیة السنّ» »[2] .

شارح در ادامه استناد به روایت مذکور را نپذیرفته و می فرمایند: «في طریقها ضعف»[3] ؛ چون عجلان مشترک بین عجلان خبّاز واسطی و عجلان سکونی و عجلان مدائنی است که هیچ یک از آنها توثیق نشده اند.

صاحب ریاض در مقام نقد این استدلال می فرمایند: «و فیه مع ضعف سنده عدم مقاومته لما مرّ، سیّما مع تأیّده بأنّ في إسودادها ثلثی دیتها، کما مضی فینبغي أن یکون في قلعها سوداء ثلثها»[4] .

3) مرحوم شیخ در مبسوط قائل به ثبوت ارش بوده و در این زمینه می فرمایند: «فإن قلعها قالع بعد ذلک[5] فعلیه حکومة»[6] .

دلیل ایشان بر حکم مذکور این است که در ما نحن فیه دیه مقدّر و منصوصی وجود ندارد لذا مطابق قاعده ارش ثابت می شود. مرحوم صاحب ریاض در مقام تعلیل بر این نظریّه می فرمایند: «لضعف الأخبار فیرجع إلی القاعدة»[7] ؛ یعنی چون مستند دو نظریّه مذکور یعنی ثلث دیه و ربع آن، روایات بوده است و این روایات از ضعف سندی برخوردار بوده اند لذا مطابق قاعده، ارش ثابت خواهد شد.[8] البته بعد از پذیرش نظریّه مشهور یعنی ثلث دیه و مستند آن، نوبت به این نظریّه نمی رسد و به نظر می رسد همان نظریّه مشهور که مورد پذیرش قانون گذار نیز قرار گرفته است صحیح بوده و وجهی برای ثبوت ارش در ما نحن فیه وجود ندارد.[9]

در مورد حالت دوّم دیه کامل همان دندان ثابت می شود. دلیل آن از مجموع مباحث روشن می گردد و آن اینکه دندان در فرض مذکور از مصادیق دندان صحیح به حساب می آید لذا مطابق قاعده دیه کامل همان دندان ثابت خواهد شد.

در قانون مجازات اسلامی نیز ذیل تبصره مادّه ۶۱۹ آمده است: «اگر پس از آن، شخصی دندان مزبور را بکند، باید دیه ی کامل همان دندان را بدهد».

فائدة

روشن است که در فرض سیاه شدن دندان و عدم زوال منفعت آن، اگر قائل به ثبوت ارش باشیم در ما نحن فیه دیه کامل ثابت می گردد ولی اگر قائل به ثبوت دو سوّم دیه باشیم، در ما نحن فیه قاعدتا یک سوّم دیه همان دندان ثابت می گردد. البته اگر به اطلاق روایت عرزمی تمسّک شود، باید در تمام موارد بعد از سیاه شدن دندان، یک سوّم دیه همان دندان ثابت گردد خواه در گذشته و بر اثر سیاه شدن دندان به واسطه جنایت و عدم زوال منفعت قائل به ثبوت ارش باشیم «کما ذهب إلیه الشیخ في المبسوط» و خواه قائل به ثبوت دو سوّم دیه باشیم.