موضوع: کتاب الدیات/فصل دوم: میزان و مقدار دیه /مسئله هشتم دیه دندان «3»

در مورد مسأله اوّل مشهور بین فقهای امامیّه و بلکه به اجماع آنها دیه دوازده دندانهای جلویی، ۶۰۰ دینار (هر یک پنجاه دینار) و دیه دندانهای عقبی، 400 دینار (هر یک بیست و پنج دینار) می باشد.

شارح«ره» در مسالک ذیل بیان کیفیّت مذکور می فرمایند: «و أمّا قسمتها علی ثمانیة و عشرین و تفصیلها علی الوجه الذي ذکره، فهو المعروف من مذهب الأصحاب»[1] .

صاحب جواهر«ره» نیز ذیل کیفیّت مذکور می فرمایند: «عن الخلاف أنّ علیه إجماع الفرقة و أخبارها و لعلّه کذلک فإنّی لم أجد فیه خلافا بین من تعرّض لذلک من الصدوق و الشیخین و الدیلمي و إبنی زهرة و إدریس و غیرهم من المتأخرین»[2] و در ادامه در مقام نقد بیان شارح«ره» در مسالک و اسناد این نظریّه به مشهور می فرمایند: «و فیه ما عرفت من کون التقسیم المزبور مجمعا علیه بیننا»[3] .

در قانون مجازات اسلامی نیز در ادامه مادّه ۶۱۶ آمده است:

«... دیه کامل دارد که به ترتیب زیر توزیع می شود:

الف_ دندانهای جلو؛ که عبارتند از: پیش، چهارتایی و نیش که هر کدام دو عدد در بالا و دو عدد در پایین می روید و جمعاً دوازده عدد است؛ هر کدام یک بیستم دیه ی کامل دارد.

ب_ دندانهای عقب؛ که در چهار سمت پایانی از بالا و پایین در هر کدام یک ضاحک و سه ضرس قرار دارد و جمعاً شانزده عدد است؛ هر کدام یک چهلم دیه ی کامل دارد».

دلیل آنها بر کیفیّت مذکور روایتی است که در گذشته از امام باقر«علیه السّلام» نقل شده است. در ادامه روایت مذکور آمده است: «إثنی عشرة في مقادیم الفم و ستّ عشرة في مواخیره فعلی هذا قسمة دیة الأسنان فدیة کلّ سنّ من المقادیم إذا کسرت حتّی تذهب خمسمائة درهم فدیتها کلّها ستّة آلاف درهم و في کلّ سنّ من المواخیر إذا کسرت حتّی تذهب فإنّ دیتها مائتان و خمسون درهما و هی ستّ عشرة سنّا فدیتها کلّها أربعة آلاف درهم فجمیع دیة المقادیم و المواخیر من الأسنان عشرة آلاف درهم و إنّما وضعت الدّیة علی هذا فمازاد علی ثمانیة و عشرین سنّا فلا دیة له و ما نقص فلا دیة له»[4] .

علاوه بر این، تقسیم دیه به کیفیّت مذکور در روایت دیگری نیز از امام علی«علیه السّلام» وارد شده است لذا صاحب وسائل«ره» ذیل روایت مذکور می فرمایند: «هکذا وجدناه في کتاب عليّ«علیه السّلام» الحدیث».

البته روایت اوّل به جهت حَکَم بن عتیبة که زیدی مذهب بوده است، تضعیف شده است لذا شارح«ره» در مسالک می فرمایند: «و به روایة ضعیفة»[5] و لکن این ضعف به واسطه عمل مشهور، وجود اجماع مذکور و روایت دوّم جبران می شود لذا شارح در ادامه می فرمایند: «لکنّها مشهورة مجبورة بذلک علی قاعدتهم»[6] و صاحب جواهر«ره» بعد از نقل روایت فوق به عنوان مستند حکم مذکور می فرمایند: «و ضعفه منجبر بما سمعت[7] و معتضد بما في الفقیه»[8] .

فائدة

در ما نحن فیه دو دسته روایات دیگر نیز وجود دارد. شارح«ره» در مسالک بعد از بیان نظریّه مذکور و مستند آن می فرمایند: «مع انّهم رووا في الصحیح عن عبداللّه بن سنان عن أبي عبداللّه«علیه السّلام» قال: «الأسنان کلّها سواء، في کلّ سنّ خمسمائة درهم» و في کتاب ظریف بن ناصح أیضا عن أمیرالمؤمنین«علیه السّلام» قال: «و جعل الأسنان سواء».

و رواه العامّة عن النّبيّ«صلّی اللّه علیه و آله» أنّه کتب لعمرو بن حزم: «و في السنّ خمس من الإبل» و روی اصحابنا مثل ذلک أیضا»[9] .

و لکن این روایات حمل بر تقیّه شده اند چون موافق با نظر عامّه هستند؛ مضاف بر اینکه مطابق روایات دسته اوّل یعنی اثبات ۵۰۰ درهم برای هر دندان، و روایات دسته دوّم یعنی اثبات 5 شتر برای هر دندان، بیشتر از دیه کامل ثابت می شود، در حالیکه بیان شد به اجماع فقهاء برای دندانها دیه کامل ثابت می گردد لذا مرحوم صاحب جواهر در مقام نقد و بررسی این روایات می فرمایند: «و أمّا ما ذکره من الصحیح المزبور الدالّ علی التسویة بین الأسنان کلّها و أنّ دیة کلّ سنّ خمسمائة درهم کغیره من النصوص أیضا ففیه أوّلا أنّ ذلک یزید علی الدیة الکاملة _ و لعلّه لذا حمله الشیخ علی الثنایا و المقادیم التي هی أقرب إلی التلف بالجنایة _ و یمکن حمله علی التقیّة لإتّفاق العامّة کما قیل علی أنّ في کلّ سنّ خمسا من الإبل من غیر فرق بین المقادم و المآخر»[10] .