موضوع: کتاب الديات/فصل دوم: میزان و مقدار دیه /مسئله هشتم دیه دندان «1»

)الثامنة(:

بیان مطلب هشتم: دیه دندان

قبل از ورود در اصل بحث مناسب این است که به عنوان مقدّمه با تعداد دندانها، عناوین هر یک در زبان فارسی و عربی و جایگاه هر یک از آنها آشنا شویم تا مسائل مذکور در ما نحن فیه به خوبی فهمیده شود.

دندانها به چهار دسته اصلی تقسیم می شوند و به ترتیب از جلوی فک به سمت عقب عبارت اند از:

    1. ثنایا (دندانهای پیش): در جلو و وسط فک قرار دارند و تعدادشان 4 عدد است (در هر فک 2 عدد).

    2. رباعیّات (دندانهای چهارتایی): در طرفین ثنایا قرار دارند و تعدادشان 4 عدد است (در هر فک 2 عدد).

    3. أنیاب (دندانهای نیش): در طرفین رباعیّات قرار دارند و تعدادشان 4 عدد است (در هر فک 2 عدد).

    4. أضراس (دندانهای آسیاب): باقی دندانها به سمت عقب فک را گویند. به علّت دندانه دار بودن سطح فوقانی آنها، «ضِرْس» نام دارند[1] .

این دندانها، خود سه قسم می باشند:

الف) ضواحک: در طرفین أنیاب قرار دارد و تعدادشان 4 عدد است (در هر فک 2 عدد). در فارسی به آسیاب کوچک معروف هستتد.

ب) طواحن: در طرفین ضواحک قرار دارند و تعدادشان 12 عدد است (در هر فکّ 6 عدد). در فارسی دندانهای آسیاب بزرگ نام دارند.

نکتة

بعضی از فقهاء مانند مرحوم محقّق حلّی در شرایع الإسلام و همچنین در قانون مجازات اسلامی، ذیل مادّه ۶۱۶ از این دندانها به ضِرس یاد شده است و در مقابل آن دندانهای ضاحک قرار داده شده اند.

ت) نواجذ: در طرفین طواحن و در پایان فک قرار دارند و تعدادشان 4 عدد است (در هر فک 2 عدد). در فارسی به دندانهای عقل مشهور هستند.

)في الأسنان(

فائدة

از بیان فوق روشن می گردد که تعداد دندانها زمانی که کامل گردد ۳۲ عدد می باشد. در کتب فقهی و روایی و همچنین در قانون مجازات اسلامی دندانها به دو قسم اصلی (دائمی) و زائد (اضافی) تقسیم می شوند و مسأله دیه کامل و تقسیم آن بر دندانها به تفصیلی که خواهد آمد، در مورد دندانهای اصلی و دائمی مطرح می گردد لذا مصنّف در ما نحن فیه در مورد تعداد دندانها می فرمایند: «و هی ثمان و عشرون سنّا» و شارح در مسالک می فرمایند: «و أمّا قسمتها علی ثمانیة و عشرین و تفصیلها علی الوجه الذي ذکره فهو المعروف من مذهب الأصحاب»[2] .

در بعضی از روایات نیز تعداد دندانها مطابق خلقت همین تعداد قرار داده شده است مثلا در وسایل الشیعة آمده است: «محمّد بن یعقوب عن محمّد بن یحیی عن أحمد بن محمّد عن علی بن إبراهیم عن أبیه جمیعا عن ابن محبوب عن هشام بن سالم عن زیاد بن سوقة عن الحکم بن عُتیبة قال: قلت لأبي جعفر«علیه السّلام»: بعض الناس في فیه إثنان و ثلاثون سنّا و بعضهم له ثمانیة و عشرون سنّا فعلی کم تقسم دیة الأسنان؟ فقال«علیه السّلام»: الخلقة إنّما هی ثمانیة و عشرون سنّا ...»[3] .

در قانون مجازات اسلامی نیز در ابتدای مادّه مذکور تعداد آنها را ۲۸ عدد بیان می کند[4] . بنابراین دندانهای نواجذ یعنی همان دندانهای عقل در قالب دندانهای زائد و اضافی مورد بحث قرار می گیرند. شارح در مسالک می فرمایند: «و علی التقسیم المشهور بین الأصحاب فما زاد علی الثمانیة و العشرین یجعل بمنزلة السنّ الزائدة»[5] .

البته بعضی از علمای عامّه تعداد دندانها را ۳۲ عدد می دانند لذا صاحب جواهر در بعد از ادّعای اجماع نسبت به تقسیم مذکور می فرمایند: «نعم خالف الشافعي فقسّمها إلی إثنین و ثلاثین سنّا و هی أضراس العقل المسمّاة بالنواجذ»[6] .

ایشان در مقام نقد این نظریّه در ادامه می فرمایند: «و هو محجوج[7] بما عرفت من الإجماع بقسمیه علی قسمتها ثمانیة و عشرین سنّا إثنا عشر في مقدّم الفم و هی ثنیّتان من فوق و هما وسطها و رباعیّتان خلفهما و نابان خلفهما و مثلها من أسفل و ستّة عشر في مؤخّر و هی ضاحک و ثلاثة أضراس من کلّ جانب و مثلها من أسفل فتکون إثنی عشر رحی و أربع ضواحک»[8] .

(في الأسنان)

بیان اصل بحث

این مسأله نیز در قالب چند مطلب مستقلّ مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و آن مطالب عبارت اند از:

    1. حکم کندن و از بین بردن دندانهای اصلی و دائم؛

    2. حکم کندن و از بین بردن دندانهای زائد و اضافی؛

    3. حکم تغییر رنگ دندان بر اثر جنایت؛

    4. حکم از بین بردن دندان بعد از تغییر رنگ؛

    5. حکم ایجاد ترک یا لق کردن دندان؛

    6. حکم از بین بردن دندان لق و ترک خورده؛

    7. حکم کندن و از بین بردن دندان شیری؛

    8. حکم کندن و از بین بردن دندان روییده یا کاشته شده.