موضوع: کتاب الديات/فصل دوم: میزان و مقدار دیه /مسأله دوم: دیه مو«10»

۴) بحث در مورد این است که اگر عضوی که بر روی آن مو وجود دارد قطع گردد یا کنده شود مانند پوست، آیا برای ازاله مو نیز دیه یا ارش ثابت می گردد یا اینکه در فرض مذکور برای قطع عضو، دیه یا ارش ثابت می گردد ولی برای ازاله مو دیه یا ارشی ثابت نمی گردد؟

به عبارت دیگر همان طور که بیان شد برای از بین بردن مو، دیه یا ارش ثابت می گردد ولکن این سؤال وجود دارد که آیا دیه مذکور یا ارش مذکور تنها در صورتی ثابت است که مو به تنهایی زائل گردد یا اینکه اگر مو به همراه عضو زائل گردد نیز دیه و ارش ثابت است؟

مرحوم محقّق در «شرایع الإسلام» ذیل مسأله دیه مژه ها می فرمایند: «و فیها[1] مع الأجفان دیتان» یعنی از بین بردن مژه ها به واسطه از بین بردن پلک ها، دو دیه (یا دو ارش) ثابت می گردد. ایشان در ادامه می فرمایند: «و الأقرب السقوط حال الاجتماع» یعنی به نظر ما در فرض مذکور یک دیه یا یک ارش ثابت می گردد. مرحوم صاحب جواهر در مقام تعلیل بر این مطلب می فرمایند: «لکونها[2] حینئذ تابعة کشعر الیدین للأصل و غیره»[3] ایشان در مقام تعلیل بر حکم مذکور و تأیید آن می فرمایند: در مسأله مذکور ازاله مژه ها به عنوان یک جنایت مستقلّ و یک سبب مستقلّ دیده نمی شود تا اینکه علاوه بر قطع عضو مانند قطع پلک ها، دیه مستقلّی برای آن ثابت گردد، بلکه مطابق اصل یعنی اصل عدم تعدّد اسباب و اموری مانند قضاوت عرف، یک سبب محقّق شده است لذا یک دیه یا ارش ثابت می گردد مانند فرضی که شخصی دست دیگری را قطع می نماید، در چنین حالتی فقهاء قائل به ثبوت دیه برای قطع عضو می باشند و احدی قائل به ثبوت ارش برای ازاله موهای دست نمی باشد.

بنابراین بحث در مسأله مذکور در واقع در مورد این است که آیا یک جنایت محقّق شده است یا دو جنایت محقّق شده است و از آنجا که عرفا یک جنایت محقّق شده است و عنوان ازاله شعر به صورت مستقلّ محقّق نگردیده است لذا مرحوم محقّق می فرمایند: یک دیه یا ارش ثابت می گردد نه دو دیه و ارش.

لکن در قانون مجازات اسلامی نیز در قالب مادّه 583 برخلاف نظریه مرحوم محقّق و مانند ایشان حکم شده است. در این ماده آمده است: «هرگاه با از بین بردن عضو یا پوست و مانند آن، موی سر، ریش یا ابرو از بین برود، علاوه بر دیه مو یا ریش یا ابرو، حسب مورد دیه یا ارش جنایت نیز پرداخت می شود» و لکن به نظر می رسد همان طور که بیان شد قضاوت در این مسأله تابع قضاوت عرف در تحقّق موضوع و جنایت می باشد و همان طور که بیان شد در مسأله مذکور به قضاوت عرف، دو موضوع یعنی قطع عضو و ازاله شعر محقّق نشده است و همچنین به قضاوت عرف دو جنایت به صورت مستقلّ محقّق نشده است لذا به نظر می رسد در مسأله مذکور همان طور که مرحوم محقّق و بعضی دیگر از فقهاء تصریح می نمایند، یک دیه یا ارش برای قطع عضو و کندن مو ثابت می گردد.

5) از مجموع مطالبی که ذکر شد روشن می گردد که دیه و ارش در صورتی ثابت می گردد که تصرّف عدوانی محقّق شده باشد لذا اگر شخصی با رضایت دیگری یا به جهت مصلحتی از مصالح، موهای سر دیگری را زائل نماید، دیه یا ارش ثابت نمی گردد به همین جهت در قانون مجازات اسلامی در ماده 579 آمده است: «کندن موی سر زن یا مرد یا ریش مرد، چنانچه با رضایت شخص یا در مواردی که اذن شخص معتبر نیست، با رضایت ولی او باشد یا به جهت ضرورت های پزشکی لازم باشد، دیه یا ارش ندارد.»