1402/11/02
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: کتاب الديات/فصل دوم: میزان و مقدار دیه /مسأله دوم: دیه مو«3»
در مورد حالت دوم یعنی اینکه بعد از زوال، موها رشد نماید یا اینکه به عقیده کارشناسان رشد می نماید، باید بین موی مرد و موی زن، تفاوت قائل شویم زیرا اقوال موجود در آنها و همچنین نظریه مشهور و رایج نسبت به آنها متفاوت می باشد.
در مورد دیه موی مرد در فرض مذکور اختلاف شده است و در مجموع دو نظریه در این زمینه ذکر شده است. بعضی از فقهاء مانند مرحوم شیخ صدوق و شیخ طوسی قائل به این می باشند که دیه آن ثلث دیه کامل می باشد لذا مرحوم صاحب جواهر در این زمینه می فرماید: «فإن نبتا {ریش و موی سر} فقد قیل: _و القائل أبوعلی و الصدوق و الشیخ_ فی اللحیة ثلث الدیة بل عن ظاهر قصاص المبسوط الإجماع علیه بل عن صریح الخلاف ذلک»[1] و دلیل ایشان بر این مطلب دو روایتی است که از سکونی و مسمع در مورد ریش وارد شده است و آنها می گویند: هیچ تفاوتی بین موی سر مرد با ریش او وجود ندارد لذا اگر ریش مرد به صورت کامل زائل گردد و رشد نکند مانند موی سر، دیه کامل ثابت می گردد و لکن در پاسخ گفته شده است: اولا این دو روایت به لحاظ سند ضعیف بوده و قابل استناد نمی باشند لذا بسیاری از متأخّرین و معاصرین حتّی حکم مذکور در این دو روایت را در مورد ریش نیز نپذیرفته اند و ثانیا مورد و موضوع دو روایت مذکور موی ریش می باشد و وجهی برای الحاق موی سر مرد در فرض مذکور به موی ریش وجود ندارد و استدلال مذکور برای الحاق از مصادیق قیاس می باشد که قطعا در نزد امامیه از حجیّت برخوردار نیست.
در مقابل مشهور فقهاء از قدماء و متأخّرین قائل به این می باشند که دیه موی سر مرد در فرض مذکور، مطابق ارش تعیین می گردد. البته در مورد تعیین کننده ارش و میزان و ملاک آن اختلاف شده است. بعضی از فقهاء گفته اند که باید انسان حرّ را به عنوان عبد فرض نمود و کارشناس قیمت صحیح و قیمت معیوب آن را تعیین نماید و ما به التفاوت بین آنها به عنوان ارش و دیه تعیین می گردد.
و بعضی دیگر گفته اند: تعیین کننده امام و حاکم می باشد لذا هر میزان و مقداری که او با هر ضابطه ای که تعیین نماید، ملاک عمل قرار می گیرد.