موضوع: کتاب القصاص/لواحق قصاص /مساله ششم:آلت و ابزار قصاص نفس

(و لا يقتص إلا بالسيف فيضرب العنق لا غير)

(و لا یقتص...): مسأله ششم: آلت و ابزار قصاص نفس

یکی از مسائلی که امروزه به شدّت مورد بحث و نظر می باشد، آلت و ابزار قصاص نفس است. به عبارتی بحث در مورد این است که آیا کیفیّت قصاص نفس و ابزار آن محدود و محصور به کیفیّت یا کیفیّات خاصّی می باشد یا اینکه این گونه نمی باشد؟

در مورد مسأله مذکور در مجموع سه نظریه وجود دارد:

1) قدماء و بسیاری از متأخّرین و بعضی از متأخّری المتأخّرین قائل به این می باشند که قصاص نفس فقط به وسیله شمشیر، آن هم با زدن گردن قاتل، محقّق می گردد. لذا با کیفیّات دیگر جایز نبوده و لو اینکه قاتل به کیفیّت دیگری او را کشته باشد مثلا اگر قاتل با پرتاب کردن یک شیء آتش زا، او را آتش زده باشد و به قتل رسانده باشد ما نمی توانیم او را آتش بزنیم کما اینکه نمی توانیم به طرق دیگر مانند برق دادن یا خوراندن سمّ و مانند آنها قصاص نفس را جاری نماییم.

2) بعضی از فقهاء مانند ابن جنید اسکافی قائل به این می باشند که در قصاص نفس، مماثلت نیز جایز می باشد لذا در مثال مذکور ما می توانیم او را آتش نیز بزنیم. به عبارتی ایشان می فرمایند: همان طور که قصاص با شمشیر و زدن گردن جایز می باشد با انجام عمل مماثل با عمل قاتل نیز جایز می باشد.

3) بعضی از فقهاء مخصوصا در زمان ما قائل به این می باشند که کیفیّت معیّن و مشخّصی در این زمینه وجود ندارد لذا ما می توانیم به هر کیفیّتی از کیفیّات، قصاص نفس را جاری نماییم و لکن در انتخاب آن کیفیّت باید عُرف رایج در آن زمان رعایت گردد و علاوه بر آن باید کیفیّتی انتخاب گردد که آزار و اذیّت کمتری را نسبت به قاتل وارد می نماید لذا از آنجا که ظاهرا کیفیّت رایج در زمان ما اعدام با چوبه دار می باشد، همین کیفیّت انتخاب می گردد. امام خمینی «ره» در تحریر الوسیله[1] استفاده از ابزار دیگر مانند تفنگ و وسایل برقی را جایز دانسته است و در قانون مجازات اسلامی ماده 436 آمده است: «قصاص نفس به شیوه های متعارف که کمترین آزار را به قاتل می رساند، جایز است و مثله کردن او پس از قصاص، ممنوع و موجب دیه و تعزیر مقرّر در کتاب پنجم (تعزیرات) است.»

بنابراین مطابق نظریه سوم دو امر باید مراعات گردد: یکی اینکه شیوه ای که برای اجرای قصاص انتخاب می شود باید مطابق عرف رایج بوده و دیگر اینکه باید آزار کمتری را نسبت به مقتصّ منه در پی داشته باشد. فلذا با توجه به اینکه شیوه رایج در زمان حاضر، استفاده از شمشیر نمی باشد، نمی توان از آن در جهت اجرای قصاص استفاده نمود و حتّی اگر بر فرض هم شیوه رایج باشد ولی چون که آزار زیادی را نسبت به مقتصّ منه بدنبال دارد بازهم نمی توان از آن در اجرای قصاص استفاده نمود بلکه باید از طریقی دیگر مثل اعدام با چوبه دار استفاده کرد که آزار کمتری را برای مقتصّ منه به دنبال دارد.