موضوع: کتاب القصاص(موجب القصاص)/فرع ششم /بیان فائدة

(أو قدّم إلیه طعاماً مسموماً) يقتل مثله كمية و كيفية (و لم يعلمه) بحاله (أو جعله) أي الطعام المسموم (في منزله و لم يعلمه) به. و لو كان السم مما يقتل كثيره خاصة فقدم إليه قليلة بقصد القتل فكالكثير، و إلا فلا، و يختلف باختلاف الأمزجة و الخليط.

أمّا لو وضعه في طعام نفسه، أو في ملكه، فأكله غيره بغير إذنه فلا ضمان[1] سواء قصد بوضعه قتل الآكل كما لو علم دخول الغير داره –كاللص- أم لا، و كذا لو دخل بإذنه و أكله بغير إذنه.

(أو قدّم إلیه...): فرع ششم

فرع ششم این است که اگر شخصی غذائی که در آن سم قرار داده شده است را در مقابل دیگری قرار دهد یا غذای مسموم را در منزل او قرار دهد؛ در این صورت دو حالت متصوّر است: یا آن شخصِ دیگر، از مسموم بودن غذا اطلاع ندارد و یا اینکه به او اطلاع داده شده است؛ در صورت اوّل اگر قصد قتل داشته باشد یا اینکه آن غذای مسموم به لحاظ کمیّت و کیفیّت به گونه ای باشد که غالبا کشنده است، قتل عمد بوده و قصاص نفس بر آن مترتّب می شود و همچنین اگر آن غذای مسموم به لحاظ کمیّت و کیفیّت به گونه ای نباشد که کشنده باشد ولی باعث کشته شدن این شخص شده است؛ اگر قصد قتل داشته، قتل عمدی بوده و قصاص نفس مترتّب می گردد و إلّا قتل شبه عمد بوده و دیه مترتّب می گردد.

و اما در صورت دوّم نه قصاص نفس ثابت است و نه دیه ثابت می گردد لأنّ التلف مستند إلی نفسه و همان طور که در گذشته بیان شد: کان حینئذ قاتل نفسه.

فائده: بعضی از فقهاء مانند مرحوم صاحب شرایع در مورد فرع مذکوردر حالت قرار دادن سم در منزل شخص می فرمایند: «لو جعل السمّ فی طعام صاحب المنزل فأکله فمات قال فی الخلاف و المبسوط:«علیه القود»، و فیه إشکال»[2] . شارح در مسالک در توضیح اشکال می فرمایند: «منشأ الإشکال من حیث إنّه لم یلجئه إلی الأکل فلم یلزمه القصاص و وجب علیه الدیة لأنّه قتله بالسم و هو مغرور فی أکله و الغارّ جاعل السمّ»[3] یعنی مباشر در حصول قتل، آکل می باشد نه جاعل و چون جاعل، قصد فعل نموده است قتل شبه عمد بوده و دیه ثابت می گردد و عمل او موجد قتل نبوده تا اینکه قتل منسوب به او باشد؛ لکن شارح در ادامه می فرماید: «و الأشهر ما اختاره الشیخ لضعف المباشرة بالغرور فکان کما لو قدّمه إلیه»[4]

(أمّا لو وضعه...)

در ادامه فرع دیگری ذکر می گردد که در واقع از مصادیق فرع ششم می باشد و آن اینکه اگر شخصی در غذای خود سمّ قرار دهد یا غذای مسموم را در ملک خودش قرار دهد و دیگری بدون اجازه او آن را بخورد؛ در این صورت قتل عمد ثابت نمی گردد و قصاص نفس مترتّب نمی شود کما اینکه دیه نیز ثابت نمی گردد خواه قصد او از قرار دادن سمّ، کشتن خورنده آن بوده باشد مانند دزدی که وارد منزل می شود وخواه قصد او کشتن دیگری نباشد و خواه شخصی که وارد منزل می شود با اجازه و اذن او وارد شده باشد و خواه بدون اجازه و اذن او وارد شده باشد.

فائده: به نظر می رسد همان طور که بسیاری از فقهاء گفته اند اذن در دخول در منزل اذن در لوازم آن نیز می باشد لذا اگر در فرض مذکور قتلی اتفاق بیفتد، قطعا قتل شبه عمد خواهد بود و دیه ثابت است و اگر آلت یعنی غذای مسموم غالبا کشنده باشد و ما در جهت حصول عمد آن را کافی بدانیم، قتل عمد نیز محقّق شده و قصاص نفس مترتّب می گردد.