1400/07/18
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الصلاة/صلاة الجماعة /حکم نماز ماموم در صورت عدم طهارت امام جماعت
[الطرف الثالث: في أحكام الجماعة]
[فيه مسائل]
[المسألة الأولى] [انكشاف فسق الإمام أو كفره أو كونه محدثاً]:
الطرف الثالث فی احکام الجماعه در جواهر
قبلا شرائط امام جماعت بحث شد.
مسئله: گروهی که نماز جماعت خوانده اما بعدا فهمیدند که امام جماعتشان: یا فاسق بوده یا کافر بوده یا طهارت نداشته به طوری که جنب بوده یا بدون وضو بوده! در این صورت حکم صلاه مامونین چیست؟
مثل زمانی که بدون وضو نماز خوانده بعد صلاه فهمیده بدون طهارت است.
بیان اخری از اشکال: ضامن القرائه در صورتی که امام الجماعه فاسق باشد یا بدون طهارت باشد، چه کسی می باشد؟ در حالی که قرائت او باطل می باشد و از طرفی مامومین به خاطر شرکت در نماز جماعت، قرائت رکعت اول و دوم به جا نیاورده اند؟ مشهور بین فقهاء: نماز مامومین باطل نیست.
(الاُولى: إذا) علم أو (ثبت بعد) الفراغ من (الصلاة أنّ الإمام فاسق أو كافر أو على غير طهارة) من الحدث الأصغر أو الأكبر (لم تبطل صلاة المؤتمّ) (١).
(١) على المشهور بين الأصحاب قديماً و حديثاً، نقلاً و تحصيلاً. بل في الرياض: عليه عامّة أصحابنا عدا السيّد و الإسكافي .
بل في الخلاف الإجماع على الوسط الملحق به الأوّل إجماعاً في الرياض مع ظهور الأولويّة فيه [الفاسق]. وسط یعنی مورد دوم که امام کافر باشد نماز مامومین باطل نیست ، در مورد فاسق هم به طریق اولی نماز باطل نمی شود.
كما أنّه في التذكرة: الإجماع على الأخير [أي كون الإمام محدثاً] و نسبة الصحّة إلى [أكثر] علمائنا في الثاني [أي كفر الإمام]، علامه در تذکره گفته است که امام اگر محدث باشد اجماع داریم که نماز مامومین صحیح است، یعنی در صورت کافر بودن، نیز به علماء نسبت داده شده است که قائل به صحت نماز مامومین هستند.
ثمّ حكى عن المرتضى خاصّة الخلاف فيه: لقاعدة الإجزاء، و إن كانت هي بالنسبة إلى الأخير [أي كون الإمام محدثاً] لا تخلو من إشكال از سید مرتضی نقل شده است که نماز مامومین صحیح نیست به دلیل قاعده اجزاء گرچه این قاعده نسبت به امام محدث، خالی از اشکال نیست.
طرح محل بحث: قرائت از واجبات نماز است، در این فرض مامومین قرائت نماز را انجام نداده اند و قرائت امام هم صحیح نیست؛ بنابراین وجه حکم به باطل نبودن صلاه مامومین چیست چرا نیاز به اعاده نماز مامومین نداریم.
استدلال کرده اند بنابر قاعده اجزاء این نمازه ها باطل نیست.
البته در فرضی که مامومین قرائت خوانده از فروع قابل بحث است خواهد آمد.
بیان مقدمه در بحث اجزاء: در معالم آمده که تکالیف شرعی آیا مثل صلاه یک بار واجب است یا اینکه دو بار واجب است؟، یعنی یک تکلیف واقعی داریم و یک تکلیف ظاهری داریم، مورد اول مخصوص جایی است که به امام معصوم علیه السلام در دسترسی داشته باشد؛ اما اگر به امام معصوم علیه السلام دسترسینداشته باشیم، طبق توقیع امام زمان علیه السلام باید رجوع کنیم به فقهاء از باب اینکه ظن عالم حجت است.
فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْكُم[1] [2]
یعنی گمان و ظن عالم فقیه، حجت می شود، نه به این معنا که مطابق با واقع باشد بلکه ممکن است خطا باشد اما در مورد علم امام علیه السلام که واقع را می بیند و معصوم از خطاء است، حکم واقعی را نشان می دهد.
بر خلاف عالم فقیه که طبق گمان خود عمل می کند و از خطاء در امان نیست. بنابراین خاستگاه دو اصطلاح حکم واقعی و حکم ظاهری، حجیت ظن فقیه می باشد.
و اگر این حکم ظاهری مخالف واقع شود فقیه عقاب نمی شود چرا که ظن او حجت است. البته به شرط اینکه تقصیری نداشته باشد.