درس خارج اصول استاد سید محمدجواد علوی‌بروجردی

تقریر اصول، جلسه80

در جلسه قبل عرض کردیم که اگر مکلف شک در وجوب یا صحت مقدمه ای از مقدمات نماز بکند قاعده جاری می شود البته اگر فرد داخل در نماز شده باشد. شروطی که در مطلق نماز اخذ شده است یعنی در مجموع نماز اخذ شده است نه در برخی از اجزاء نماز مثل طهارت و استقبال؛ چون طهارت هر چند مقدمه برای نماز است اما این مقدمه و شرط باید تا آخر نماز استمرار داشته باشد. حال طهارت از حدث یا خبث باشد و استقبال هم شرط در نماز است و این استقبال در تمام اجزاء نماز و در اکوان متخلله هم باید وجود داشته باشد. اگر مکلف بعد از فراغ از نماز شک در استقبال یا عدم استقبال بکند، قاعده اصالة الصحة جاری می شود. اما اگر در اثناء نماز شک بکند و نسبت به اجزاء سابق شک بکند و نسبت به اجزاء سابق شک بکند که آیا استقبال را در اجزاء سابق رعایت شده است یا خیر؟ در این صورت قاعده اصالة الصحة جاری می شود؛ چون مورد شکش «مضی و تجاوز عنه» است و اگر مکلف وارد در کون متخلل شود و شک در شرط بکند که آیا شرط را در اجزاء سیاق رعایت کرده است یا خیر؟ البته بنابر اینکه دخول در غیر محقق تجاوز است، دخول در غیر صدق می کند و قاعده جاری می شود. اگر مکلف شک در وجود طهارت از حدث و خبث بکند مثلاً فرزندش نجس بود و از کنارش رد شد و شک می کند که آیا دست فرزندش رطوبت داشت تا دست یا لباس مکلف نجس بشود یا خیر؟ اگر این نجاست به مکلف سرایت کرده باشد این طهارت یک واحد مستمر است این طهارت از بین رفته است. در جائی که قاعده اصالة الصحة جاری می کنیم که مکلف شک در اجزاء سابق بکند اما الآن در حال احراز باشد. مثلاً مکلف شک در سجده بکند و الآن رو به قبله اما شک می کند که در حالت رکوع شرط استقبال را رعایت کرده است یا خیر؟ و در این صورت اگر قاعده تجاوز جاری شود عمل و اجزاء سابق تصحیح می شود. اما متعلق عمل جزئی باشد که اگر حادث بشود نسبت به الآن هم اثر گذار است. در این صورت آیا مکلف می تواند قاعده جاری بکند یا خیر؟ مثل مثال اول.

اشکال:

این شروطی که در این عنوان اخذ شده است شروط مقارن با ماهیت نماز است و اگر این شک بعد از نماز باشد مشکلی وجود ندارد اما اگر این شک در اثناء نماز باشد اثبات شرط در این صورت فقط بسبب ملازمه جاری می شود یعنی تا الآن اگر اصالة الصحة جاری می شود تتمه هم این قاعده جاری می شود در حالی که این اثر شرعی ندارد؛ چون اثر بر وجود مستمر مترتب می شود و در اینجا وجود مستمر احراز نمی شود.

جواب:

استقبال و طهارت در همه آنات نماز شرط است و زمانی که مکلف شک می کند نسبت به قبل آناتی وجود دارد و نسبت به ما بعدش هم آناتی وجود دارد مثل همین بحث در استصحاب زمان وجود دارد. در این فرض نماز آناتی دارد و شک در اثناء نماز یعنی شک در آنات نماز این شک نسبت به آنات بعدی هنوز شکی بوجود نیامده است و آنی که الآن هستم مشکلی وجود ندارد اما نسبت به آنات گذشته بگوئیم که آنات مربوط به گذشته بسبب اجزاء قاعده درست می شود بعد از آن جزء هم بسبب وجدان احراز می شود. بنابراین ضم تعبد و وجدان مستمر را در اینجا درست می کند. این مطلب را در استقبال هم می توانیم بگوئیم البته در استقبال هم فرقی ندارد؛ چون اگر مکلف نسبت به اکوان متخلل در گذشته پشت به قبله بشود اجزاء بعد هم لطمه می بیند. زمانی که آنات را تصویر کردیم واحد مستمر زمانی نسبت به افعال و اکوان و آناتی که مکلف در ان وجود دارد اضافه پیدا می کند یعنی طهارت یک واحد مستمر است اما این طهارت منحل می شود یعنی این طهارت در حالت تکبیر و قیام و دیگر اجزاء نماز وجود دارد و به اعتبار این اضافات تفکیک پیدا می کند و این معنا عرفی است یعنی عرف طهارت را در حالت رکوع و قرائت و... می تواند تصویر بکند. در این صورت طهارت تفکیک می شود و در صورت شک در آنات سابق و اجراء قاعده تجاوز نسبت به اجزاء لاحق مشکلی وجود ندارد.

مرحوم اصفهانی(ره) می فرمایند: در طهارت تجاوز و فراغ وجود ندارد؛ چون در ادله تجاوز«مضی و تجاوز و خرج» داریم اما در طهارت که یک واحد مستمر است قاعده تجاوز صادق نمی باشد. (استاد) بسبب این اضافات تفرید می شود در صورت تفرید گذشته و حال و آینده بوجود می آید و شک در آینده مجرای قاعده است؛ چون بسبب وجدان احراز می شود.