درس خارج فقه استاد سید محمدجواد علوی‌بروجردی

تقریر فقه، جلسه55

در صحیحه حذاء گفتیم که امام(ع) با نقل قضیه ای از نبی اکرم(ص) جواب از سوال راوی دادند و جواب هم وضوح دارد و وضوح این روایت هم در این است که این نذر«ماشیاً حافیاً» بذاته مشکلی ندارد اما اگر محاذیری پیدا شد لازم نیست که به نذرش عمل بکند. نذر مکلف منعقد می شود؛ چون نبی اکرم(ص) فرد را از انجام چنین نذری منع نکردند بلکه می فرمایند: «فلیرکب» و فرمودند که این زن کیست و علت این سوال این است که این فرد اصلاً توان سوار شدن را نداشته باشد در این صورت «فلیرکب» معنا ندارد و وقتی حضرت(ص) فهمیدند که این زن اخت عقبة بن عامر است این عبارت را بیان می کنند. این عبارت دلالت نمی کند که نذر منعقد نشده است و فرمودند که رفتن به حج به این صورت واجب نمی باشد و در صورت عدم وجوب آیا رفتن به حج برایش حرام است یا خیر؟ اگر عزیمت باشد، حرام است و اگر رخصت باشد مشکلی وجود ندارد یعنی بر آنم زن رفتن به حج به این صورت واجب نمی باشد. اما اعلام(رحمة الله علیهم) می فرمایند اگر کسی خودش را به حرج و زحمت انداخت و به مکه رسید حج بر او واجب می شود. اگر فرد با مقدمه حرام(مرکب غصبیی) به نزدیکی میقات رسید اما از آنجا بدون مرکب حجش را به اتمام رساند، حجش صحیح می باشد؛ چون آن مقدمه است و مقدمه داخل در عمل نمی باشد. بنابراین با توجه به آن خصوصیاتی که در روایات وجود دارد که حضرت(ص) می فرمایند: «فلیرکب ان الله غنی عن مشیها و حفائها» گمانی برای زن ایجاد نشود که اگر تخلف از نذر کرد این واگذاری عمل به ذات باری تعالی به مشکل بر می خورد؛ چون تا اندازه ای که توانسته است این کار را انجام داده است. بنابراین برخلاف نظر مرحوم خوئی و موافق با نظر مرحوم محقق(رحمة الله علیهما) که فرمودند «قضیة فی واقعة» و امام(ع) این قضیه را در جواب سائل فرمودند و علاوه بر این جواب می گوئیم این قضیه دلالت بر هیچ مطلبی ندارد بلکه دلالت بر بیان حکم از جانب رسول اکرم(ص) می کند که در اینجا نذر مشکلی ندارد اما اگر کسی نذر کرد و به مشکل برخورد کرد می تواند سوار بر مرکب بشود. بنابراین اگر صحیحه را به این صورت معنا کردیم این روایت عین صحیحه حفص می شود که امام(ع) می فرمایند: «رجل نذر ان یمشی حافیا قال فلیمش فان تعب رکب» در این صورت اصلاً تعارضی بین روایات وجود ندارد تا تعارض بین روایات بوجود نیاید و صسیحه حذاء هم همین مطلب را بیان می کند. این قضیه منقول در روایات گویای مورد خودش هم است حذاء هم با این نقل امام(ع) هم قانع شده است. بنابراین مدلول صحیحه حذاء عین مدلول صحیحه حفص و رفاعة است و بین این روایات تزاحمی وجود ندارد.

آن مطلبی که بعنوان جواب راوی در این روایت وجود دارد این است که وقتی فرد ناذر به مشکل بر خورد می کند آن نذر از فعلیت می افتد و دلیلی بر وجوب وفاء نذر وجود ندارد ودلیل ان هم تعلیلی است که بعد نبی اکرم(ص) آن رات ذکر می کگنند و آن عبارت است از اینکه «ان الله غنی عن مشیها و حفائها». بنابراین مشکلی از این جهت نداریم.

اشکال استاد به کلام مرحوم مجلسی منقول در کلام مرحوم خوئی(رحمة الله علیهما):

اگر ما جای حفص یا رفاعة باشیم به امام(ع) می گوئیم که سوال من از مشی حافیاً است اما جواب شما از مشی بتنهائی است در این صورت حافیاً در ضمن جواب امام(ع) است. این جواب مرحوم مجلسی(ره) یکی از دو احتمالی است که ذکر می کنند و در ادامه می فرمایند: «و الظاهر» این معنا هم درست نیست؛ چون طلبق روایت حفص و رفاعة راوی سوال می کند: «رجل نذر ان یمشی حافیاً» امام(ع) در جواب می فرمایند:«فلیمش ». رفتن به حج بصورت«ماشیاً» در بین اعراب معمول بوده است و بیشتر افراد مرکب نداشتند و از قبیله خودشان به مکه می رفتند و این معمول بود و آن چیزی که غیر معمول بود مشی بصورت حافیاً بوده است؛ چون بیابان عربستان پر از خار مقیلان بوده است و امام(ع) فقط اکتفاء به مشی نمی کنند و از این جواب، نفی نذر بصورت حافیاً توسط امام(ع) فهمیده نمی شود.