درس خارج فقه استاد میرزا محمدحسین احمدی‌فقیه‌یزدی

موضوع: حق السبق ومنطقه الفراغ درمالکیت معنوی

حق السبق برای کسی هست که سبقت به چیزی دارد ومالکیت معنوی از نوع حق السبق است،حق برای کسی که اراده گرفته وتصمیم گرفته که محدوده ای رابرای خود گرفته از نوع حرفه وهنر وتالیف که شبیه حق تحجیر است که شخص برای خودمحدوده ای را سنگ چینی می کند وحق سبق نسبت به دیگران دارد؛هرچند در مالکیت معنوی بالاتر هست چون حق تحجیر روی زمینی ایجاد شده وچیزی بوده وامکان داشته مال دیگری باشد ولی در مالکیت معنوی که چیزی قبلاً نبوده وشخص ابتدائاً برای خودایجاد کرده است.

درجایی که شارع دلیل خاص قرار نداده فقیه یا حاکم می تواند ورود کند وحکم خاصی قرار دهد برای برون رفت از چالش که شهیدصدر می گوید منطقه الفراغ،وما چون حق تحجیر مالکیت معنوی را برای شخص می دهیم لازم نیست به لاضرر یا چیز دیگری تمسک کنیم وخود به خود کسی حق دخالت در مالکیت شخص ندارد،برخی می گویند اگر کسی بدون رضایت او تالیف را بردارد قاعده لاضرر جلوگیری می کند.

سیره عقلاء می گوید مالکیت برای اوست وتا رضایت ندهد کسی نمی تواند از او سلب کند.

ما بحث را روی منطقه الفراغ می بریم ومی گوییم سابقه تاریخی قبل اسلام برای مالکیت معنوی نداشته ودلیل خاصی برای تعیین نداشت می شود منطقه الفراغ ومی شود آنچه قانون تعیین بکند یا سیره عقلائی کاری کند یا عموماتی بیاید وبگوید جایز است برای خودش باشد وتا وقتی قرار داد نبسته که بفروشد برای خود است وبعد از آن مالکیت برای دیگری می شود وقراردادی می شود وطبق اوفوا باید عمل به آن گردد وخلء نبود حکم شرعی جبران می گردد.

نظریه منطقه الفراغ تعیین خداست تا دیگران در اینجا برنامه ریزی کنند وبا حفظ چارچوب استفاده کنند در حالی که مخالف شرعیات هم نباشد.

مالکیت معنوی دارا ی ثبات ودوام است وبا مقررات درست می شود وآثارپیدا می کند.

با منطقه الفراغ تابع قوانین ومصلحت ها است وتا وقتی این قوانین ومصلحت ها درنظر گرفته نشود مالکیت معنوی ثبات پیدا نمی کند.

وقتی شرایط تغییر کرد ومصالح عوض شد مالکیت معنوی هم جابه جامی شود ودچار تزلزل می گردد.

اینجا محتاج به قاعده وقانون موضوعات وعنوانین است وباید شرایط اقتضاها وخلاء های قانونی ومصالح درنظر گرفته شود وقانون با توجه به این ها باشد واینجا ارزش مالکیت ومالیت حاصل می گردد و این است شیوه قرار گرفتن مالکیت معنوی در منطقه الفراغ شهید صدرره.

شاید فرمایش امام ره که گفته به قانون احتیاج دارد مالکیت معنوی به اینجا بر گردد.

استاد:نظر شخصی من در منطقه الفراغ تردیدی دارم هرچند کلیت کار درست می باشد وبا همین پذیرش کلیت منطقه الفراغ اشکالات رفع می گردد.

بنابرآنچه حکم روی عنوان می رود ونظر داده اندشیخ انصاری ره که احکام روی عناوین می رود باید دید درست است یانه؟؟

گفته اند که شرایط معیشتی انسان که بر وقف آن عمل می کند ومعیشت دارای عناوین دارد،گاه است که عنوان را ما می سازیم مثل مفاهیم عرفی وسیره عقلاء عنوان ساز است،که اگر چنین باشد که عنوان ساخته معیشت وزندگی عادی است حکم شرعی را همراه خود می آورد،منفعت مقصوده عقلائی است که مالکیت ومالیت به این برمی گردد یعنی عنوانی که منفعت مقصوده عقلائی را بوجود می آورد امری عادی است وحالا که بوجود آمد حکمی دارد.

موقعیت مکانی وزمانی وجغرافیایی تاثیر گذار است وقانون گذار باید این جهات را در نظر بگیرد.

هرعنوان حکم خود را طلب می کند واین ممضای شارع است که باید منفعت داشته باشد که مالکیت معنوی دارد ،باید مقصوده باشد که مورد نظر عرف وبازار باشد که دارد وباید عقلاء آن را قابل اعتبار بدانند.

در این نظر عنوان می آید وخود به دنبالش حکم آورده می شود وخودش حکم را طلب می کند ولی درمنطقه الفراغ شهیدصدر ره مشروعیت ناظریت شارع را دارد ولی آزاد در اختیار افراد است وتا وقتی مقررات ومصالح آورده نشود تحقق مالیت ومالکیت جایگاه دار نمی شود ولی اینجا عنوان خود به خود طبیعی به وجود می آید وشارع همرا ه عنوان حکمی قرار داده است وما همکاری می کنیم وبا مصاعدت حکم را می آوریم.

در منطقه الفراغ به عهده افرا د است ومشروعیت به نظارت شارع است ولی اینجا طبیعتاً عنوان که آمد شرع تازه کنار هر عنوان حکم خود رامی سازد وزمینه ساز حکم است.