1403/09/21
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: راه حل های اجتماع امر و نهی در مسائل فقهی
مرحوم آقا ضیاء الدین عراقی ده در نهایة الافکار جلد ۲ ص ۴۳۴ دو راه حل بیان می‌کند
راه حل اول : اگر روزه روز عاشورا نهی شده است به خاطر این است که ثواب این روزه بسیار کم است پس نهی در عبادت کاشف از این است که درجه ثواب کمتر است و این روزه از مستحباتی است که ثواب آن چنانی ندارد لذا حمل بر اقلیت ثواب می‌شود
راه حل دوم : نفس صوم مستحب است لذا متعلق امر نفس صیام است چون صوم محبوب مولا است اما متعلق نهی ، واقع ساختن روزه در ظرف زمانی است که مبغوض مولا است مثل اینکه یک چیز گران قیمت را در کاغذی قرار بدهند آن چیز گران قیمت است اما قرار دادن در جعبه مبغوض است لذا متعلق امر و نهی دو تا شد و اجتماعی حاصل نشده است
اشکال استاد بر راه حل اول : حمل نهی بر اقلیت ثواب با نصوص اخبار نمی‌سازد چون بر اساس روایات روزه روز عاشورا مبغوض است چون بنی امیه به جهت سپاسگزاری از پیروزی یزید در کربلا روزه گرفتند مثلاً در روایت آمده است من صامه او تبرک حشره الله مع ال زیاد ، ظاهرش این است که خود روزه روز عاشورا است و مثل آن گوهر در جعبه نیست
اما اشکال بر راه حل دوم : در صورتی می‌توانیم قبول کنیم که دو عنوان و دو وجود است و اجتماع امر و نهی نشده است که این‌ها دو حصه باشند متعلق امر یک حصه و متعلق نهی یک حصه دیگر در حالی که متعلق امر و نهی یک چیز است روزه مقید به روز عاشورا چون از حضرت علی علیه السلام نقل شده است که اِن علیا قال صوموا علی عاشورا و در روایات دیگر هم نهی شده است از روزه روز عاشورا لذا متعلق امر و نهی عین هم هستند
راه حل سید محمد فشارکی ره ( استاد آقای حائری ره ) :
اولاً : متعلق نهی با متعلق امر در مقام روز عاشورا متعدد است چون خود صوم عبادت است ولی یک عنوانی هست که آن عنوان ارجحیت دارد و آن ارجحیت باعث شده است که روزه عاشورا مکروه بدانیم و آن عنوان مخالفت بنی امیه است مخالفت با بنی امیه با ترک روزه منطبق است و لذا منشا شده برای ارجحیت ترک روزه پس ترک روزه در عاشورا ارجح از روز عاشورا است از یک طرف می‌بینیم صیام عبادت است و به قصد قرب و عبادیت می‌توانیم روزه بگیریم اما از یک طرف ترک صیام ارجح است لذا باعث می‌شود که یک عبادت مکروه بشود پس متعلق امر و نهی دو تا شد
اشکال مرحوم نائینی به سید فشارکی ره : این که ترک صیام عاشورا مثل تروک احرام نیست چون تروک احرام وجودی است لذا تروک احرام متعلق امر است امر می‌کند به اینکه در حال احرام صید نکنید و از همسر فاصله بگیرید اما در اینجا ترک امر عدمی است اتحاد امر وجودی با امر عدمی غیر معقول است شما مخالفت بنی امیه را نطبق می‌کنید بر ترک صیام عاشورا لازم می‌آید که امر وجودی منطبق بر امر عدمی بشود در حالی که انطباق بر وحدت وجود است و اگر اتحاد در وجود نباشد انطباق ممکن نیست پس مبنای شما مشکل عقلی دارد و باید این اشکال عقلی را حل کنید
منظور مرحوم آقای حائری ره این است که اتحاد بین وجود و عدم حتی عدم مضاف غیر ممکن است چون ترک که آن با اضافه شدن به چیزی از عدمیت خارج نمی‌شود.
اشکال استاد برای مرحوم حائری ره : که مخالفت با بنی امیه به معنای عدم موافقت با بنی امیه است اتحاد عدم موافقت با ترک روز عاشورا محذوری ندارد ظاهر کلام سید ره این است که ترک صیام عاشورا ارجحیت دارد چون با بنی امیه موافقت نمی‌کنید لذا وجهی ندارد که مخالفت را فقط وجودی بگیرید بلکه موافقت عدمی هم هست مخالفت یعنی عدم موافقت لذا اشکال اتحاد امر وجودی با امر عدمی از بین رفت