موضوع: مقدمه واجب/ تقسیمات مقدمه / مقدمه داخلیه و خارجیه

مطلب چهارم: تقسیمات مقدمه

در بحث مقدمه واجب، به مطلب چهارم رسیدیم، مطلب چهارم تقسیمات مقدمه است.

تقسیم اول: مقدمه داخلیه و خارجیه

برای بررسی این تقسیم، دو جهت را باید مورد ملاحظه قرار داد:

اول: آیا تقسیم مقدمه به داخلیه و خارجیه صحیح است یا خیر؟

دوم: بر فرض که این تقسیم صحیح باشد، آیا هر دو قسم مقدمه داخلیه و خارجیه داخل در محل نزاع است یا یک قسم اگرچه عنوان مقدمیت دارد، از محل نزاع خارج است.

جهت اول: صحت و عدم صحت تقسیم مقدمه به داخلیه و خارجیه

گفته شده در خارج می بینیم، مقدمه بر دو قسم است:

1. مقدمه داخلیه: مقدماتی که در تشکیل ماهیت و حقیقت مامور به نقش دارد. این مقدمات حتما تحقق دارد و نمی توانیم جایی را پیدا کنیم که چیزی فقط یک مقدمه داشته باشد. مقدمه داخلیه یعنی جزء مامور به و چیزی که در قوام مامور به و اصل تحقق مامور به نقش دارد، شبیه جنس و فصل در ماهیت است، همانطور که ماهیت به جنس و فصل تحقق ندارد، اینجا مامور به بدون اجزائش تحقق ندارد.

همه مرکّبات شرعیه، مرکّب اعتباریه است، یعنی شارع بین عده ای از امور یک وحدت و ترکیب اعتباری ملاحظه کرده است، ولی در عین اینکه وحدت اعتباری دارد، هر یک از اینها در آنچه که شارع ملاحظه کرده، جزئیت دارد، به طوری که اگر یکی از اینها اعتبار نداشته باشد، ماهیت اعتباری تحقق پیدا نمی کند.

از این جهت ما نحن فیه به مسئله جنس و فصل شباهت پیدا می کند که ماهیت بدون این ها تحقق پیدا نمی کند.

پس مقدمات داخلیه، عبارت از اجزاء مامور به است و با توجه به اینکه ترکّب مستلزم تعدّد است، مقدمه داخلیه هم باید دو جزء باشند.

2. مقدمات خارجیه: چیزی هایی که در ماهیت مامور به و به تعبیر ما در وحدت اعتباریه ای که شارع ملاحظه کرده است، هیچ نقشی ندارند، ولی در عین حال ارتباط با مرکّب دارد به گونه ای که مرکّب نمی تواند بدون اینها تحقّق پیدا کند، و مانعی ندارد که چیزی دخالت در ماهیت شیء نداشته باشد اما آن ماهیت بدون آن چیز هم محقّق نمی شود، مثلا نصب نردبان دخالت در بودن پشت بام ندارد، ولی اگر بخواهد در پشت بام بودن در خارج تحقق پیدا کند، بدون نصب نردبان امکان ندارد.

ان قلت: مقدمیت مقدمات خارجیه مورد قبول است، ولی مقدمیت مقدمات داخلیه نمی شود مورد قبول واقع شود، زیرا در مقدمه دو خصوصیت معتبر است، به عبارت دیگر، مقدمه دو ویژگی دارد که هیچیک در مقدمات داخلیه وجود ندارد، آن دو خصوصیت از این قرار است:

الف: وقتی گفته می شود فلان شیء به عنوان مقدمه برای شیء دیگر است، معنایش این است که مقدمه و ذی المقدمه، دو وجود است و بین آنها مغایرت مطرح است.

ب: از نفس عنوان مقدمه استفاده می شود که مقدمه، تقدم زمانی بر ذی المقدمه دارد، مقدمه یعنی چیزی که انسان آن را قبل از مامور به ایجاد می کند. در مورد نصب نردبان، نسبت به بودن در پشت بام، هر دو خصوصیت وجود دارد ولی اجزاء مامور به را نمی توان به عنوان مقدمه دانست، زیرا اجزاء مامور به نه مغایرت با مامور به دارند و نه تقدّم زمانی نسبت به آن دارند.

در نتیجه بر اساس این ان قلت باید گفت اصل تقسیم مقدمه به داخلیه و خارجیه صحیح نیست و باطل می باشد.

مرحوم آخوند در کفایه جوابی به این ان قلت می دهند که ان شاء الله تعالی در جلسه بعد خواهد آمد.