99/11/20
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الأوامر/الأمر بعد الأمر /نظر آخوند و دو احتمال دیگر
امر بعد الامر
مطلب دیگری در بحث اوامر در کفایه باقی‌مانده است که باید مطرح کرد و آن این است که امر بعد از امر، یعنی اگر مولا به چیزی امر کرد و قبل از امتثال دوباره امر کرد، مثلاً دستور داد نماز بخوانید و ما هنوز نماز نخوانده‌ایم دوباره گفت نماز بخوانید، آیا معنایش تأسیس است یعنی باید دو بار انجام بدهیم، یا معنایش تأکید است؟
نظر آخوند خراسانی در بحث
این روشن است که اگر امری را گفت و ما اطاعت کردیم و دوباره امر کرد، باید دوباره انجام بدهیم؛ اما اگر امر دوم قبل از اطاعت امر اول باشد، چنانچه قرینه‌ای در کلام بر تأسیس یا تأکید بود بحثی ندارد، ولی اگر قرینه‌ای نداشتیم؛ آخوند در کفایه می‌فرماید: یک اطلاق ماده داریم و یک اطلاق هیئت. اطلاق ماده یعنی اینکه فرموده «صل» و دوباره گفته است «صل»، اطلاق صلات این است که شارع طبیعت صلات را می‌خواهد، اگر دفعه دوم و سوم هم گفت «صل» یعنی همان طبیعت صلات را می‌خواهد. به‌عبارت‌دیگر اطلاق ماده اقتضا می‌کند که همیشه تأکید باشد. اطلاق هیئت یعنی همان صیغه امر یعنی می‌خواهد بگوید حرکت کن و شروع کن آن کار را انجام بده و می‌خواهد طلب کند و داعی ایجاد کند. همیشه اطلاق هیئت به معنای تأسیس است، یعنی یک‌بار می‌گوید این را انجام بده و دوباره می‌گوید این را انجام بده، یعنی یکی تحریک و الزام و اجبار دیگر است. پس ماده کلام می‌گوید تأکید است، اما ظاهر هیئت تأسیس است؛ بنابراین اطلاق هیئت با اطلاق ماده تعارض می‌کنند و وقتی تعارض کردند باید سراغ اصول عملیه برویم.[1]
دو احتمال دیگر
ولی شاید کسی بگوید: وقتی اطلاق هیئت با اطلاق ماده دو چیز را اقتضا کرد، عرف اطلاق ماده را بر اطلاق هیئت مقدم می‌کنند و عرف مردم می‌گویند اگر دو بار گفته است «صل» دو نماز نمی‌خواهد. به‌عبارت‌دیگر اطلاق ماده را قرینه قرار می‌دهند بر اینکه هیئت اطلاق ندارد. در این صورت نوبت به بحث تعارض و رجوع به اصول عملیه نمی‌رسد.
احتمال دارد کسی بگوید: در مواردی که اطلاق هیئت یک‌چیز است و اطلاق ماده چیز دیگری است، با توجه به اینکه همیشه قواعد عربی (صرف و نحو و معانی و بیان) اقتضا می‌کند که همیشه قید به هیئت بخورد نه به ماده، باید بگوییم اصلاً هیئت در این موارد اطلاق ندارد، لذا نوبت به تعارض و اصول عملیه نمی‌رسد. هیئت اطلاق ندارد و فقط اطلاق ماده است. پس ظاهر اینکه چیزی دو بار گفته شد این است که تأکید است نه تأسیس.