موضوع: الأمارات/حجية خبر الواحد /استدلال به آیات، آیه نفر

حجیت خبر واحد

استدلال به آیه نفر

برخی گفته‌اند نفر در آیه برای جهاد است و برخی گفته‌اند برای درس خواندن است.

تفسیر علامه طباطبایی

علامه طباطبایی در المیزان فرموده است: این آیه به این معناست که خدا می‌فرماید اهالی روستاهای اطراف مدینه، نه همه به جنگ بروند و نه همه برای علم‌آموزی به مدینه بروند، بلکه نیمی از ایشان به جنگ بروند و نیمی دیگر برای علم‌آموزی به مدینه بروند.

علامه خواسته است طوری معنا کند که با هر دو تفسیر سازگار باشد. علامه نتیجه گرفته است که جنگ و جهاد برای طلاب واجب نیست[1] . این کلام از ایشان عجیب است.

اشکال استاد به علامه

ولیکن نمی‌توان این کلام علامه را پذیرفت:

اولاً آیه فرمود: ﴿وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ﴾[2] این آیه آخر سوره توبه است. در سوره توبه چند بار کلمه نفر به کار رفته است: ﴿إِلَّا تَنْفِرُوا يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا﴾[3] . در این آیه نفر برای جهاد است؛ ﴿انْفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالًا﴾[4] می‌فرماید اگر چیزی ندارید باید به جنگ بروید و اگر چیزی ندارید هم به جنگ بروید و نفر برای جهاد است؛ ﴿مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ﴾[5] . این آیه درباره جهاد و محافظت از جان پیامبر در جنگ است.

آیات متعددی در سوره توبه هست که نفر واجب است و نفر برای جهاد است نه علم‌آموزی و همه باید برای جهاد بروند نه اینکه عده‌ای بروند و عده‌ای نروند. آیات قبلی می‌فرماید همه بروند ولی زنان و کودکان نروند و بر آن‌ها واجب نیست. آیات قبلی همه را گفته‌اند ولی آیه نفر، زنان و کودکان را استثنا می‌کند.

ثانیاً تقسیم عده‌ای به جنگ و عده‌ای به علم‌آموزی نادرست است. سوره توبه، درباره جنگ تبوک است و سوره توبه درباره منافقین است و به آن سوره فاضحه می‌گویند. جنگ تبوک زمانی پیش آمد که در مدینه منافقین زیاد شده بودند و تنها جنگی است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام در مدینه ماند که منافقین شورش نکنند. تقسیم عده‌ای در روستاهای مدینه برای علم‌آموزی نادرست است چون پیامبر در مدینه نبود که خدمت ایشان بروند و علم بیاموزند. کلام علامه طباطبایی با سوره سازگار نیست چون پیامبر در جنگ بود و نمی‌شود بگوییم عده‌ای به مدینه بروند تا درس بخوانند بلکه پیامبر در جنگ است و همه باید همراه پیامبر باشند.

ثالثاً برفرض این آیه می‌خواهد بفرماید عده‌ای به جنگ بروند وعده‌ای درس بخوانند و کسانی که درس خوانده‌اند بقیه را موعظه کنند یا کسانی که همراه پیامبر در جنگ بوده‌اند بقیه را موعظه کنند؛ در هر دو صورت آیه ربطی به خبر واحد ندارد و دلیل بر حجیت خبر واحد نمی‌شود. ابن ادریس حلی در تفسیر خود می‌فرماید: ﴿لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ﴾، دلالت می‌کند بر وجوب حذر اما وجوب حذر تلازمی با حجیت خبر واحد یا حجیت قول نافرین و منذرین ندارد. معنای ﴿لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ﴾ این است که وقتی کسی خبری داد بقیه باید احتیاط کنند. وجوب حذر اثبات حجیت خبر واحد نمی‌کند.