موضوع: الأمارات/حجية خبر الواحد /استدلال به آیه نبأ

حجیت خبر واحد

تعارض تعلیل آیه نبأ با مفهوم آن

مفهوم آیه نبأ بر حجیت خبر واحد دلالت می‌کند ولی تعلیل آیه می‌فرماید هر چیزی که جهالت است انجام ندهید یعنی خبر عادل حجت نیست و بین تعلیل آیه و مفهوم آن تعارض هست و تعلیل مقدم بر مفهوم است چون تعلیل قابل تخصیص نیست.

پاسخ میرزای نائینی

میرزای نائینی می‌فرماید: در این آیه مفهوم بر تعلیل مقدم است چون مفهوم آیه بر تعلیل آن حکومت دارد. تعلیل آیه می‌فرماید: هر چیزی که جهالت دارد، عمل نکنید. مفهوم آیه می‌فرماید: خبر عادل علم یا علمی است. میرزای نائینی معتقد به تتمیم کشف است یعنی شارع می‌گوید اگر خبر عادل ظن است و 80 درصد واقع‌نما است، 20 درصد هم من به آن اضافه می‌کنم تا صد در صد بشود.

اشکال آقا ضیاء عراقی

آقا ضیاء فرموده است: مفهوم، حکومت ندارد چون حکومت به معنای آن است که دلیلی ناظر به دلیل دیگر باشد و دلیل محکوم را شرح و تفسیر کند به توسعه یا به تضییق ولی باید دلیل محکوم لو لا الحاکم اثری داشته باشد و حاکم بگوید یک فرد را به اعتبار آن اثر خارج یا داخل می‌کنم. مثلاً یک اثر نماز این است که حتماً باید با طهارت باشد. دلیل حاکم می‌گوید طواف خانه خدا، نماز است یعنی نماز باید با طهارت باشد، این طواف هم باید با طهارت باشد. مثلاً ربا، حرمت دارد و دلیلی می‌گوید بین پدر و فرزند ربا نیست یعنی حرام نیست. به اعتبار اثر حاکم فردی را داخل یا خارج می‌کند. در ما نحن فیه یک حاکم و یک محکوم داریم که حاکم، مفهوم است و محکوم، تعلیل است؛ ولی تعلیل آیه اثری لو لا الحاکم ندارد. مفهوم این است که باید از خبر فاسق تبین کرد و این لزوم تبین، تعلیل آیه است و اثر دیگری ندارد[1] .

پاسخ آیت‌الله خویی

آقای خویی از میرزای نائینی دفاع کرده است که حق با نائینی است و حکومت درست است. حکومت بر چند قسم است و یک قسم آن را آقا ضیاء اشاره کرده است که دلیلی ناظر به دلیل دیگر باشد و محکوم اثری دارد که غیر از محکوم است و حاکم به لحاظ اثر فردی را داخل یا خارج می‌کند. یک قسم حکومت آن است که محکوم اثر شرعی ندارد اما اثر عقلی دارد و دلیل حاکم می‌گوید این فرد داخل در محکوم می‌شود و محکوم آثار عقلی دارد. وقتی حاکم فردی را داخل کرد، آثار عقلی را پیدا می‌کند. در ما نحن فیه جهالت یا خبر فاسق آثار عقلی دارد و عمل نکردی به جهالت یک اثر عقلی است. حاکم می‌گوید خبر عادل جهل نیست یعنی می‌توان به آن عمل کرد.

به‌عبارت‌دیگر عدم تبین، عقلی است نه شرعی و آیه می‌فرماید خبر عادل، جهل نیست. لسان حاکم تفسیری نیست و لازم نیست موضوع قبل از محکوم وجود داشته باشد[2] .