1403/06/28
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /تعارض در اجماعات
تعارض در اجماعات
آیا می‌شود دو اجماع متعارض باشند؟ دو روایت متعارض امکان دارد و وجود هم دارد، اما آیا در اجماع و شهرت هم تعارض ممکن است؟
تعارض یعنی تکاذب و دو چیزی که قابل‌جمع نیستند. اگر شیخ طوسی ادعای اجماع بر چیزی کرد و سید مرتضی در همان مسئله ادعای اجماع بر ضد آن کرد، آیا متعارض هستند؟
در جواب باید گفت تعارضی نیست چون شیخ طوسی طرفدار اجماع لطفی است یعنی اتفاق علمای عصر را اجماع می‌داند اما سید مرتضی طرفدار اجماع دخولی است و کاری به اتفاق علمای عصر ندارد.
به‌عبارت‌دیگر از ناحیه سبب (کاشفیت از قول معصوم) دو اجماع متعارض نیستند.
می‌گویند در نجف کسی بوده است که گفته بود اگر میرزای بزرگ شیرازی و میرزای شیرازی نظری بدهند، آن را اجماعی می‌دانم. دیگری گفته بود اگر صاحب مفتاح و صاحب جواهر و شیخ انصاری نظری داشته باشند، اجماع می‌دانم. این‌ها از جنبه سبب متعارض نیستند.
اگر کسی طرفدار اجماع حدسی است که از تفحص قول علما به نظر امام علیه‌السلام پی می‌برد و دیگری این‌گونه نیست. هر دو درست است و متعارض نیستند و هر دو حدس قول امام را دارند. ادعاهای اجماع متعارض، تکاذب ندارند و هر دو از جنبه سبب و کاشف درست هستند؛ اما از جنبه منکشف (قول امام) تعارض و تکاذب دارند، ولیکن این‌ها نقل سبب است و لذا تعارضی نیست.
مرجحات اجماعات متعارض
وقتی دو حدیث متعارض بود، اصل اولی، تساقط است اما در باب اجماع اصل اولی، تساقط نیست. در تعارض روایات سراغ مرجحات می‌روند ولی این مرجحات ربطی به تعارض باب اجماع ندارد و ملاک نیستند.
در باب تعارض اجماع، ملاک آن است که ناقلین اجماع، اولاً کدام‌یک اهل تتبع هستند و ثانیاً کدام‌یک اهل دقت در عبارت هستند. مثلاً اگر آیت‌الله بروجردی ادعای اجماع کند، حتماً تفحص کرده و همه اقوال را دیده است لذا رجحان دارد اما فلان عالم که می‌دانیم کتاب‌ها را نگشته است و ادعای او بر اساس شنیده است قابل‌اعتنا نیست.
مفتاح الکرامه و صاحب جواهر اهل تتبع هستند. شیخ انصاری در رسائل فرموده است: أقول: لا يحضرني شرح التهذيب حتى الاحظ ما فرع على ذلك[1] . معلوم می‌شود تمام موارد دیگر را ملاحظه می‌کرده است. ادعای اجماع چنین افرادی مقدم است بر کسانی که اهل تتبع نیستند. افرادی هم دقت در متن زیادی دارند مثل مقدس اردبیلی که در کلمات دقت زیادی دارد لذا ادعای اجماع او بر دیگران مقدم است.
ملاک ترجیح در اجماعات متعارض، تتبع زیاد و دقت زیاد است.