موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /جریان اجماع لطفی در مستحبات و مکروهات

جریان اجماع لطفی در مستحبات و مکروهات

اجماعات شیخ طوسی بر اساس قاعده لطف است؛ شیخ طوسی معتقد است اگر علمای یک عصر بر مطلبی اتفاق‌نظر داشتند، قاعده لطف اقتضا می‌کند که امام زمان نگذارد همه علما در اشتباه قرار بگیرند و حضرت القاء خلاف می‌کند. اگر القاء خلاف نکند، معلوم می‌شود نظر حضرت هم همان مسئله است.

سؤال این است که آیا امام زمان در مستحبات و مکروهات هم باید القاء خلاف کند؟

لطف به معنای انجام دادن هر چیزی است که مکلف را به انجام غرض از تکالیف نزدیک کند. لطف بر دو قسم است: لطف مقرِّب و لطف محصِّل. اگر مسئله‌ای را به دیگری گفتیم و او هم عمل کرد، لطف محصل است چون حکم خدا را بیان کرده‌ایم و او عمل کرده و به جهنم نرفته است؛ اما اگر به او گفتیم اما عمل نکرد، لطف مقرب است.

وقتی می‌گویند لطف بر خدا واجب است، بحث اعتقادی است لذا نباید با بحث فقهی خلط شود که گفته شود مگر می‌توان چیزی را بر خدا واجب نمود. معنای لطف آن است که خدا همه کمالات را دارد و نمی‌شود یک کمال را فاقد باشد؛ مانند اینکه بر خدای متعال، عدالت واجب است یعنی خدا مستجمع جمیع کمالات است و نمی‌شود عدالت نداشته باشد، نه آنکه مثل نماز واجب باشد.

دلیل وجوب لطف بر خدا یا امام زمان

سنی‌های اشعری لطف را قبول ندارند و اولین بار معتزله لطف را مطرح کردند و بعد از آن‌ها شیعه.

خدا از احکام غرضی دارد یعنی وقتی می‌گوید ربا حرام است، می‌خواهد مردم آن را ترک کنند و وقتی می‌گوید نماز جمعه واجب است، می‌خواهد مردم آن را انجام دهند. اگر خداوند حکمی داشته باشد که مردم انجام دهند، لطف آن را به غرض نزدیک می‌کند؛ مثلاً اگر کسی بخواهد به دیگری طعامی بدهد ولی به او آدرس ندهد، این نقض غرض و خلاف حکمت است لذا آدرس دادن لطف است.

غرض اقتضا می‌کند که خدا، پیامبر و ائمه و قرآن و حوزه‌های علمیه را قرار بدهد. اگر خدا می‌خواهد نماز بخوانیم، باید پیامبر را بفرستد و الا غرض خدا انجام نمی‌شود. حکمت خدا اقتضا می‌کند که وقتی خدا غرضی از تکالیف دارد، باید لطف باشد که آن غرض انجام شود.

خدای متعال وجود دارد و یکی از مصادیق وجود خداوند، این است که همیشه لطف داشته باشد. مصادیق لطف هر آن چیزی است که انسان را به اطاعت خدا نزدیک کند.

دلایل نقلی هم وجود دارد مانند ﴿ٱللَّهُ لَطِيفُ بِعِبَادِهِ﴾[1] ، ﴿وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[2] . از این ادله می‌توان فهمید که امام زمان علیه‌السلام علاوه بر واجبات و محرمات، مستحبات و مکروهات را نیز بیان می‌کند.