درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: الأمارات/أحكام مطلق الأمارات /اصل اولی در حجیت امارات غیر علمی

اصل اولی در حجیت امارات غیر علمی

اصل در عمل به اماره غیرعلمی چیست؟ اصل اولی درباره امارات، حجیت است یا عدم حجیت؟

معنای اصل اولی

کلمه اصل اولی یا به معنای قاعده مستفاد از عمومات است یعنی قاعده‌ای که از آیات و روایات استفاده می‌شود. گاهی به معنای آن است که قاعده‌ای که احکام اقتضا می‌کند. گاهی به معنای اصول عملیه است. اصل اولی یعنی حکم اولی مسئله. ذات این موضوع با قطع‌نظر از هر عارضی این حکم را دارد؛ گاهی از ادله استفاده می‌شود، گاهی از قواعد و گاهی از اصول عملیه.

نظر آخوند خراسانی

آخوند خراسانی می‌فرماید: هرگاه شک کردیم عمل کردن به ظنی جایز است یا نه، شک در حجیت مساوی با قطع به عدم حجیت است.

روشن است که مراد آخوند این نیست که شک مساوی با قطع است، زیرا شک و قطع، نقیضین هستند. مراد آخوند این است که اگر شک داری چیزی حجیت انشایی دارد، مساوی با قطع به عدم حجیت فعلی است.

نظر شیخ انصاری در معنای حجیت

به‌عبارت‌دیگر کلام آخوند در نقد مطلبی است که شیخ انصاری در رسائل فرموده است. شیخ انصاری می‌فرماید: حجیت یعنی صحت اسناد و صحت استناد؛ این حدیث حجت است یعنی می‌توان به آن استناد کرد و عمل نمود و نیز می‌توان مضمون آن را به خدای سبحان نسبت داد.

اشکال آخوند خراسانی به شیخ انصاری

آخوند می‌فرماید: حجیت به معنای صحت اسناد و صحت استناد نیست. چیزهایی داریم که حجت هستند ولی صحت استناد و صحت اسناد ندارند. مثلاً ظن انسدادی بنا بر حکومت؛ اگر مقدمات انسداد طوری بیان شود که عقل، حکم خدا را کشف کند، حجت شرعی است؛ اما اگر مقدمات انسداد طوری بیان شود که عقل بگوید بدون عمل نمی‌توان بود پس عمل کن، این ظن به خدا نسبت داده نمی‌شود. همچنین شاید چیزی را بشود به خدا نسبت داد در عین اینکه حجت نیست. مثلاً اگر فرض کنیم که دلیلی بگوید تهمت به خدا جایز است، در این صورت می‌توان چیزی را به خدا نسبت داد بااینکه می‌دانیم خدا نگفته است. حجیت و صحت استناد و صحت اسناد، عموم و خصوص من وجه دارند. معنای حجیت همان منجزیت و معذریت است.

پاسخ استاد به آخوند

ولکن کلام آخوند صحیح نبوده و قابل‌ذکر نیست. بهتر آن است که بگوییم: چیزی که نمی‌دانیم خدا اجازه داده است، آیا می‌توان به خدا نسبت داد یا عمل نمود؟ شیخ فرموده است: اگر یقین نداریم خدا چیزی را فرموده است، تشریع است و آیه می‌فرماید: ﴿قُلْ آللَّهُ أَذِنَ لَكُمْ أَمْ عَلَى اللَّهِ تَفْتَرُونَ﴾[1]

بنا بر اینکه حجیت به معنای معذریت و منجزیت است، آیا اصل بر حجیت ظن است یا اصل بر عدم حجیت ظن است؟