درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: الأمارات/أحكام القطع /قطع حاصل از غیر کتاب و سنت

قطع حاصل از غیر کتاب و سنت

دلیل اول اخباری‌ها

دلیل اخباری‌ها ذکر شد که احکام شرع تابع مصالح و مفاسد هستند و ما نمی‌توانیم آن‌ها را درک کنیم و برفرض که بتوانیم درک کنیم، موانعِ مصالح و مفاسد را نمی‌شناسیم و برفرض شناخت موانع، گاهی اوقات مصلحت و مفسده در متعلق حکم است و گاهی در خودِ حکم؛ بنابراین نمی‌توان از مقدمات عقلی به یقین رسید. با این کلام، نظر آخوند خراسانی در کفایه صحیح است که معتقد است اخباری‌ها می‌گویند از مقدمات عقلی، قطع حاصل نمی‌شود ولی اگر حاصل شود، حجت است.

به‌عنوان‌مثال: در مورد اکل مارّه، عقل می‌گوید این مال مردم است و اکل مال مردم بدون اذن ایشان غصب است و مفسده دارد ولی شارع آن را جایز می‌داند. اینکه شارع اکل مارّه را جایز دانسته است بااینکه عقل مفسده تشخیص می‌دهد، نشان‌دهنده آن است که مانع را نمی‌شناسیم.

مثال دیگر آنکه شرع می‌گوید قتل حربی جایز است یعنی هرکسی با شما می‌جنگد، می‌توانید او را به قتل برسانید. ملاک جواز قتل، کفر نیست بلکه ملاک، جنگ با مسلمان است. پیامبر هم فرمود پیرمردها و زن‌ها و کودکان را نکشید چون در حال جنگ نیستند و کفر مجوز قتل نیست بلکه حرب مجوز قتل است. اگر کافر حربی را کشت، می‌تواند زن و بچه او را اسیر کند. عقل می‌گوید اسیر کردن زن و بچه مفسده دارد، ولی شرع جایز دانسته است.

مثال دیگر آن است که شبیخون زدن به کافر و اسیر نمودن زن و بچه او، توسط عقل قبیح است ولی شرع جایز دانسته است.

از این موارد زیاد است بلکه در تمامی احکام معاملات و احکام وضعی، نمی‌توان مصلحت و مفسده را تشخیص داد چون اعتبارات شرع هستند و اعتبارات تابع مصالح و مفاسد نیستند. احکام تکلیفی دارای مصالح و مفاسد هستند.

دلیل دوم اخباری‌ها

برخی از اخباری‌ها گفته‌اند نمی‌توان به مقدمات عقلی اعتماد کرد زیرا اولاً مقدمات و ادله عقلی خطا و اشتباه زیادی دارند. ثانیاً راهی برای تصحیح خطاهای عقلی نداریم چون خطا و اشتباه یا مربوط به ماده قضیه است یا مربوط به صورت است. منطق برای جلوگیری از اشتباهات صورت قیاس است و در منطق نمی‌توان پی به اشتباه ماده قضیه برد. بسیاری از اشتباهات مربوط به ماده قضیه است و ملاکی برای تصحیح خطاهای ماده نداریم. نتیجه آنکه چیزی که خطاهای زیادی دارد و ضابطه هم ندارد، یقین آور نیست. مسائلی از قبیل جاذبه زمین، ترکیب جسم از هیولا و صورت، لا یتجزی بودن اتم زمانی نفی شده‌اند و زمانی اثبات شده‌اند.