درس خارج اصول استاد احمد عابدی

آیا امارات با دلیل اعتبار خود قائم‌مقام قطع می‌شوند؟ بحث در این است که آیا امارات قائم‌مقام قطع موضوعی کشفی می‌شوند.

اینکه خبر واحد حجت است یعنی مضمون خبر واحد واقع است به‌عبارت‌دیگر خبر واحد طریق الی الواقع است کما اینکه قطع طریق الی الواقع است.

آخوند در چند موضع از کفایه فرموده است: وقتی می‌گویند چیزی قائم‌مقام چیز دیگر است یعنی این را نازل منزله آن قرار می‌دهند پس باید به هر دو نگاه کند. قطع طریقی موردتوجه نیست و فانی در معنون و واقع است مانند عینک که دیده نمی‌شود اما قطع موضوعی یعنی قطع را ببیند و لحاظ آن استقلالی است. جمع بین لحاظ آلی و استقلالی محال است.

امام خمینی و شاگردان ایشان می‌فرمایند: اشکالی ندارد یک نفر به قطع دیگری نگاه کند مثل کسی که به عینک دیگری نگاه می‌کند، هرچند خود عینکی عینکش را نمی‌بیند. شارع می‌گوید: من اماره را قائم‌مقام قطع قرار داده‌ام؛ شارع قطع را می‌بیند ولی خود قاطع، قطعش را نمی‌بیند. لذا ثبوتا و عقلا جمع بین لحاظ آلی و استقلالی ممکن است چون مُعتبِر غیر از قاطع است و لذا تناقض محال است.

ولکن بحث درباره این نیست که آیا می‌توان قطع را دید؟ یا در یک لحاظ هم قطع را ببینیم و هم نبینیم؟

بحث درباره این است که آیا می‌توان قطع را دید و این بحث تتمه بحث تجری و انقیاد است. بحث دوم قائم‌مقام شدن امارات به‌جای قطع است. بحث در دیدن و ندیدن قاطع است نه شخص دیگری. در قطع طریقی محض می‌گوییم: هذا خمر، نه هذا مقطوع الخمریه، اما در قطع موضوعی می‌گوییم: هذا متیقن الخمریه؛ بنابراین کلام آخوند صحیح است ولی در مقام ثبوت.

مقام اثبات این است که دلیلی که اماره را حجت می‌داند، می‌تواند این اماره را قائم‌مقام همه اقسام قطع قرار دهد. آیا ادله اعتبار امارات همه اقسام قطع را شامل می‌شود؟ روشن است که شامل قطع موضوعی صفتی نمی‌شود اما در قطع موضوعی طریقی می‌شود.

«الْعَمْرِيُّ وَ ابْنُهُ ثِقَتَانِ فَمَا أَدَّيَا إِلَيْكَ عَنِّي فَعَنِّي يُؤَدِّيَانِ وَ مَا قَالا لَكَ فَعَنِّي يَقُولَانِ فَاسْمَعْ لَهُمَا وَ أَطِعْهُمَا فَإِنَّهُمَا الثِّقَتَانِ الْمَأْمُونَانِ[1] ». این دلیل که اعتبار خبر واحد است شامل جایی که خبر واحد به‌جای قطع موضوعی طریقی شود، می‌شود. با قطع‌نظر از مقام ثبوت اماره می‌تواند قائم‌مقام قطع موضوعی صفتی بشود. گرچه مقام اثبات فرع بر مقام ثبوت است.