1402/07/19
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الأمارات/أحكام القطع /مباحثی از امام خمینی در تجری
مباحثی از امام خمینی در تجری
امام خمینی مباحثی را در تجری مطرح کرده‌اند.
تأثیر عناوین و اعتبارات
قطع و یقین از وجوه و اعتباراتی که موجب حسن و قبح می‌شود، نیست. یقین به خوب بودن چیزی باعث خوب شدن نیست. شیخ انصاری درباره صدق و کذب این را قبول کرده است اما یقین به شراب بودن چایی موجب شراب شدنش نمی‌شود.
این کلام به‌صورت کلی درست نیست. ازنظر فلسفی برخی از عناوین و مفاهیم موجب حسن و قبح می‌شوند. لفظ روی مصداق و مصداق روی لفظ تأثیر دارد. لفظ رقیقت مصداق است و مصداق حقیقت لفظ است و حمل آن‌ها حمل حقیقت و رقیقت است. به‌عنوان‌مثال چون وجود مقدس امام معصوم علیه‌السلام پاک است، پاکی او به لفظ امام سرایت می‌کند لذا دست زدن بدون وضو به نام امام حرام است. همچنین افراد متعددی بوده‌اند که پیامبر نام آن‌ها را عوض کرد چون لفظ بر صاحب اسم تأثیر دارد و الفاظ با مفاهیم پیوند دارند. البته به‌صورت صد در صد نیست بلکه غالباً این‌گونه است.
اشتراک و افتراق تجری و معصیت
امام خمینی رحمه‌الله فرموده است: تجری و معصیت در مواردی مشترک‌اند و تفاوت کوچکی هم دارند. در اینکه این شخص تصمیم به مخالفت با مولا گرفته است، مشترک هستند. عزم، اراده، شوق، تحریک عضلات و اقدام در تجری و معصیت وجود دارد و فرقی ندارند.
فرق در این است که در معصیت یقین مطابق با واقع است اما در تجری، قطع مصادف با واقع نیست. مطابقت و مصادفت به اختیار انسان نیست. عاصی و متجریّ، در اینکه جرئت بر خدا کرده‌اند، مشترک هستند.
امام خمینی می‌فرماید: ممکن است کسی بگوید احکام الهی مثل دستورات قانون و پلیس است. در احکام عرفی اگر دولت، قانونی گذاشت مثلاً پلیس، ورودممنوع وضع کرد، چنانچه کسی اشتباهاً تابلویی را ورودممنوع پنداشت و وارد شد، پلیس نمی‌تواند او را جریمه کند. در احکام عرفی جریمه مربوط به معصیت است نه تجری.
بنابراین تجری عقاب ندارد ولی عصیان، عقاب ندارد.
تجری و تجسم اعمال
اگر کسی قائل به تجسم اعمال باشد؛ کسی که جرئت بر خدا پیدا می‌کند، جرئت مجسم می‌شود و جرئت بر مولی قبیح است و عین معصیت است.
توضیح آنکه هر عملی، صورت ملکوتی دارد که آن صورت، ثواب و عقاب یا بهشت و جهنم است. به‌عبارت‌دیگر بهشت و جهنم، همین اعمال یا صورت اعمال است. علامه مجلسی در بحث مسجد بحارالانوار و شیخ عباس قمی در بحث صلات سفینه البحار، همین مطلب را فرموده‌اند. صورتی در زیر دارد آنچه در بالاستی. لذا تجری مانند معصیت قبیح است.
امام خمینی می‌فرماید: سه جور بهشت و سه جور جهنم داریم و این صورت اعمال انسان است: 1- جنت افعال. 2- جنت صفات و اسماء. 3- جنت ذات که بالاترین بهشت است. جهنم هم همین‌طور است یعنی جهنم افعال که آتش می‌سوزاند و جهنم صفات که عذاب مهین (توهین‌کننده) است و جهنم ذات که فراق از خدای متعال است. تجری و انقیاد بسته به‌مراتب آن، مراتب بهشت و جهنم است.
این بحث‌ها اصولی نیست و اگر امام خمینی مطرح نمی‌کرد، ما هم ذکر نمی‌کردیم ولکن نقد و بررسی آن‌ها را وامی‌گذاریم.