درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: النواهي/اجتماع الأمر و النهي /بررسی کلام آیت الله بروجردی

بررسی کلام آیت‌الله بروجردی در بحث خروج از غصب

آیت‌الله بروجردی فرموده است: اگر کسی به سوء اختیار وارد غصب شد، خروج او حرام است و در حال خروج نمی‌تواند نماز بخواند چون نمی‌شود چیزی هم مطلوب باشد و هم مبغوض. اگر این شخص توبه کرد، همان‌طور که اضطرار رافع تکلیف است، توبه هم معصیت را برمی‌دارد، لذا خروج او مباح می‌شود و می‌تواند در حال خروج نماز بخواند و نمازش صحیح است[1] .

در بحث تفسیر گفته شد که اگر توبه کسی مقبول واقع شود، عقاب را برمی‌دارد اما قبح عمل سرجای خود است. مکرر گفته شد که ما معنای آیه ﴿يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ﴾[2] را نمی‌دانیم. توبه نمی‌تواند کار بد را کار خوب کند. توبه می‌تواند عقاب گناه را بردارد اما استحقاق عقاب را دارد و فعل او معصیت بوده است. خروج، مبغوض شارع است، فقط اگر توبه کرد، عقاب نمی‌شود. پس توبه کند یا نکند فرقی ندارد، توبه مبغوض را محبوب نمی‌کند و عقاب را برنمی‌دارد لذا نماز در حال خروج از غصب حرام است.

بررسی کلام بعض در بحث خروج از غصب

بعضی گفته‌اند: وقتی یک امر داریم و یک نهی، این نهی به امر قید عدمی می‌زند و مأمور به با نهی قید عدمی می‌خورد. مثلاً شارع به نماز امر کرده، سپس می‌فرماید نماز در ما لا یوکل لحمه نباشد؛ یعنی نماز مشروط به عدم وبر ما لا یوکل لحمه است. اگر قید عدمی ارشاد به مانعیت عدم است، درنتیجه چنانچه کسی مضطر شد که مثلاً با پوست خرس نماز بخواند یا عسر و حرج داشت، نمازش باطل است؛ زیرا گرچه حدیث رفع، یک سیاق دارد ولی درواقع یک سیاق نیست. در ما اضطرو علیه یا ما استکرهوا علیه، حکم واقعاً برداشته شده است اما در ما لا یعلمون حکم ظاهراً برداشته شده است، برای اینکه تصویب لازم نیاید. غصب نکردن قید عدمی برای نماز است، یعنی نمازخواندن مقید است به اینکه در غصب نباشد. اگر قید عدمی مانند لا تغصب مورد اضطرار واقع شد، نهی لا تغصب برداشته می‌شود و نماز جایز می‌شود ولی نماز باطل است. چون لا تغصب یک دلالت مطابقه دارد که غصب حرام است و یک دلالت التزامیه دارد که نماز را با غصب تطبیق ندهید. آیا دلالت التزامیه با از بین رفتن دلالت مطابقه از بین می‌رود؟ اگر کسی قائل به تبعیض در حجیت شود، یعنی بگوید اگر دلالت مطابقه اشکال داشت، دلالت التزامیه پابرجاست، پس اگر مضطر به غصب شد، دلالت مطابقه کنار می‌رود ولی همچنان نماز در غصب باطل است، چون دلالت التزامیه لا تغصب این است که غصب را با نماز تطبیق نده.