درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیه41-42) /مراتب رهبت و تقوا و تفاوت آن دو

﴿وَءَامِنُواْ بِمَآ أَنزَلْتُ مُصَدِّقاً لِّمَا مَعَکُمْ وَلَا تَکُونُواْ أَوَّلَ کَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُواْ بِایتِى ثَمَناً قَلِیلاً وَ إِیَّىَ فَاتَّقُونِ﴾‌

﴿وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾[1]

1- محور آیه، امر به تصدیق نبوت

در این آیه تذکر به بنی اسرائیل بعد از حکایت جناب آدم علیه السلام و خلافت ایشان، حکایت قوم بنی اسرائیل از حکایت‌های مهمی است که مطرح شده است. اینجا امر به ذکر نعمت بنی اسرائیل کرده است. هم نعمت مادی که آسایش و خرمی فلسطین و اطراف است و هم نعمت معنوی رسالت.

وفای به عهد که عهد الله و عهد انسان است، همان میثاق بین انسان و حوا به الوهیت و عبودیت.

و ایای فارهبوا گفتیم حصر دارد. توحید و رسالت و معاد اصول سه گانه را دارد.

در آیه بعدی هم امر هست و هم نهی. حضرت حق بعد از اینکه ذکر نعمت به بنی اسرائیل را مطرح فرمودند، فامنوا بما انزلت...اول کافر. ایمان بیاورید به آنچه من نازل کردم در حالی که مصدق هستید. باید تصدیق نبوت نزد خودتان را داشته باشید. بنی اسرائیل قبل از ورود نبی مکرم صلی الله علیه و آله به مدینه منتظر ایشان بودند. چرا که در تورات و انجیل ذکر ایشان شده بود و آنها منتظر بودند.

هواهای نفسانی و موقیعت ها و منافع مادی آنها باعث مخافت شد. ایمان بیاورید به آنچه مصدق آن چیزی است که نزد شما است و جزو اول کافرها نباشید.

و لا تشتروا بآیاتی ثمنا قلیلا آیات ما را ارزان نفروشید.

اشترا، فروش است. با باء متعدی می‌شود. 180 آل عمران و 44 مائده و 9 توبه و 95 سوره نحل و 79 سوره بقره آیاتی است که همانند این آیه است. بحث اشترا و خرید و فروش است.

2- تفاوت بین ثمن و قیمت

عنایت دارید که ثمن، غیر از قیمت است. در ثمن تفاوت زیاده و نقصان راه دارد ولی در قیمت راه ندارد و معادل شیء است و کم و زیاد ندارد.

3- رهبت و تقوا دارای مراتب هستند

و ایای فاتقون مانند ایای فارهبون است. جالب است که به لحاظ مسائل سیر و سلوکی، هم رهبت دارای مراتب است و هم تقوا. تقوا مرتبه نیست، مراتب است. یعنی با هر مرحله‌ای از مراحل سیر و سلوکی هر کسی با هر رتبه‌ای تقوا برای او ثابت است. از هدی للناس تا هدی للمتقین.

ایای فاتقون از ایای فارهبون مرتبه بالاتری دارد؛ گرچه در مراتب متوسط با هم تداخل داشته باشند. اگر خوف از حضرت حق آمد، پرهیزگاری از حضرت حق می‌آید. رهبت، ترس با گریز است. هم ترس دارد و هم می‌گریزد. تقوا مصونیت و پرهیزگاری است.

4- تفاوت بین رهبت و تقوا

ظاهر امر این است که تقوا بالاتر است رهبت است.باید این طور باشد که رهبت پیش‌نیاز تقوا است. برای همین است که برخی به این نتیجه رسیدند که در تقوا، ترس هم وجود دارد. به دلالت ملازمه اگر کسی از خدا ترسید، مراقب ادب نسبت به حضرت حق هست.

5- تبیین معنای لُبس

لُبس و لَبس داریم و هر دو مصدر است. لُبس مانند علم یعلم است. لَبس فعل یفعل بر وزن ضرب یضرب است. لا تلبسوا یعنی حق را با باطل اشتباه نگیرید. حق را به باطل پوشش ندهید. می‌دانید یهودی‌ها دو کار کردند؛ یکی اینکه باطل را جلوه حق دادند، و دیگری اینکه همان باطلی که بودند، با حق خلط کردند.

یکی حق را جلوه باطل دادند و دیگر اینکه باطل را جلوه حق دادند تا طرفداران خود را نگه دارند. هر دو در آیه مطرح شده ست. حق را به باطل پوشش ندهید. حق را کتمان نکنید در حالی که می‌دانید.

6- احتمالات در متعلق تعلمون

    1. می‌دانید حق و باطل کدام است. به عبارتی شما می‌دانید و علم دارید به اینکه اصلاً واقعیت‌ها چطوری است. شما علم دارید به این جهت. شما جزو کسانی هستید که دانش دارید که حق کدام است، و نبوت کدام است.

    2. و انتم تعلمون، عنوان رسالت و نبوت است. می‌دانید نبی‌ای دارد می‌آید؛ ولی حق را با باطل مخلوط می‌کنید، و مشتبه می‌کنید و پوشش می‌دهید.

    3. اینکه متعلق تعلمون همه اینها باشد. به نظر ما احتمال سوم بهتر است. هم عالم به نبوت هستید، و هم عالم به این جهت حق و باطل هستید. هم باطل را به حق جلوه‌گری می‌دهید و هم به عبارتی حق را به باطل جلوه‌گری می‌دهید. هم باطل را می‌گفتند حق است، و هم حق را می‌گفتند باطل است تا به منافع خود برسند.

می‌گفتند این نبوتی که الآن آمده است نبی نیست و خلاف می‌گوید، و گفتند این باطل ما هم حق است؛ تا طرفدارانشان را از دست ندهند. باطل را لباس حق می‌پوشاندند ولی می‌دانستند حق چیست؟

خطاب به علمای آنها است؛ به احبار و رهبان چرا که انتم تعلمون دارد. تورات و انجیل می‌خواندند و کتاب‌دان بودند. آگاه بودند. الآن طبق منافع خود کتمان حق و لَبس و لُبس حق دارند. اشتباه می‌گیرند یا پوشش می‌دهند حق را.

متعلق علم به نظر ما همه اینها است. در این دو آیه بعد از بحث نعمت و وفای به عهد و رهبت، فرمودند ایمان به حضرت حق بیاورید که این را یهود هم داشتند. فرمودند کار ما را به ثمن کم نفروشید.

چند امر و چند نهی دارد. بایدهها و نبایدها در این آیه جمع است. اینها بسط آیات اولیه اول بقره است. از 39 به بعد تفسیر آیات ابتدایی این سوره است.