1403/02/09
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تفسیر ترتیبی (تفسیر سوره نساء)/تفسیر آیه 128 /لزوم صلح، قبل و بعد از اختلافات خانوادگی
﴿وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلاَ جُنَاْحَ عَلَيْهِمَا أَن يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الأَنفُسُ الشُّحَّ وَإِن تُحْسِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا﴾.[1]
«و إن امرأة خافت من بعلها نشوزا»؛
خدا را شاکریم که در محضر آیات الهی هستیم. رب أنعمت فَزِد. سوره‌ی مبارکه‌ی نساء، سوره حقوق خانم‌ها است. دومین بار است که در این سوره صحبت از حقوق زنان می‌شود. در آغاز، آیات میانی و در آیات پایانی، سخن از حقوق زنان است. در این کریمه خداوند مسأله‌ی نشوز شوهر را بیان کرده است. نشوز زن قبلا بیان شد.
نشوز از «نَشَزَ» است و به معنای طلب علوّ و اطاعت نکردن و زندگی را بر هم سخت کردن است.[2]
«بعل»، درخت نخلی است که پابرجا است.[3] نظام خانوادگی، ایستای بر شوهر است. مقاومت در امور خانوادگی بر اساس شوهر است.
اگر خانمی از نافرمانی و سخت‌گیری، یا بی توجهی و اعراض شوهرش بترسد، باید بین‌شان صلح برقرار شود.
در این آیه‌ی شریفه که فرمود: «و الصلح خیر» و سفارش به صلح شده است، آیا صلح ابتدایی است و یا صلح بعد از نزاع است؟ گاهی در نظام خانوادگی اختلافی رخ می دهد و بعد صلح است و گاهی اختلافی نیست و صلح است. اینجا بحث پیشگیری از اختلاف است، نه رفع آن. در نظام خانوادگی گاهی دفع اختلافات (و پیشگیری) است و گاهی رفع اختلافات (و علاج آن) است. گاه ناسازگاری و نشوز است که با گفتمان حل می‌کنند که بهترین روش است و گاه به صورت دفع است و هنوز اختلافی رخ نداده است. گاهی در زندگی سالم نگران هستند که کوچک‌ترین اختلافی هم رخ ندهد. توصیه‌ی قرآن، خیلی عجیب است که اگر چنین ترسی داشتند، عیبی ندارد که صلح کنند. «صُلحاً» تنوین دارد؛ یعنی صلح‌های مختلف. به لحاظ خانواده و سلیقه افراد مختلف هستند. آیه در مقام دفع اختلافات است، چه رسد به رفع. در رفع به طریق اولی باید صلح باشد و در پیشگیری هم هست. صلح بر اساس احقاق حق نیست؛ بلکه بر اساس گذشت است.
نظام خانوادگی بر اساس گذشت است، نه بر اساس احقاق حق که هر یک بگوید من از حق خودم می‌خواهم استفاده کنم. اگر حق باشد، هیچ زنی خدمت نمی‌کند؛ چرا که خدمت زن، تنها خدمت زناشویی است و کارهای خانه وظیفه‌ی او نیست.
«الإیثارُ أعلَی المَکارِمِ».[4] در نظام خانوادگی هرچه گذشت بیشتر باشد، بهتر است.
وقتی که حضرت امام (رحمه‌الله) تشکیل زندگی دادند، به همسرشان گفته بودند: «من تنها انتظاری که از شما دارم، انجام واجبات و ترک محرمات است. انتظار مستحبات ندارم». یکی از واجبات، بحث حجاب و حیا است. ترک این واجب هم حرام است.
«شُحّ»، یعنی حرص.[5] «الإنسان حریص علی ما منع».[6] نفوس همیشه گرفتار حرص هستند. در جان‌شان ولع هست. در نظام خانوادگی، هم زن و هم مرد به خاطر اینکه حرص ذاتی‌شان است، هر یک دنبال زیاده‌خواهی هستند. خانم‌ها مهربان هستند و برای حفظ رحمت و مهربانی و اینکه انحصارطلبی هم جزو روان این‌ها است، ولع این‌ها را زیاد می‌گیرد و در نتیجه حساسیت به کردار آقایان پیدا می‌کنند. اگر این‌طور نباشد، نمی‌توانند زندگی را حفظ کنند. آقا هم حرصی که دارد، ممکن است باعث اختلاف شود.
«و إن تحسنوا و تتقوا»؛
در اکثر آیات الهی هر وقت صحبت آسیب می‌شود، خداوند راه برون‌رفت را هم بیان می‌کند. خانم، نگران نشوز و کم توجهی آقا است. آیه فرمود که گفت‌وگو و مصالحه کنند و از حقوق خود بگذرند. راه برون‌رفت [از این آسیب‌های خانوادگی] احسان و تقوا است. با توجه به مبنای تمثیل ما، اگر به عنوان مصداق و تمثیل باشد، راه برون رفت از همه‌ی حرص‌ها و مشکلات، تقوا و احسان است.
آخرین هشدار این است که خدا به همه‌ی آنچه شما انجام می‌دهید، خبیر است. خبیر، غیر از علیم است. خبیر، دانش همراه با مهارت است. دانشی که موفقیت‌آمیز است. انسان در مقام دید علمی و عملیِ حضرت حق است.
سه راه برای برون‌رفت از اختلافات خانوادگی و داشتن خانواده‌ی موفق بیان شده است:
1. صلح و گذشت از حقوق؛
2. احسان و نیکی؛
3. تقوا و پرهیزگاری.
بازگشت صلح به ایثار است؛ ﴿أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى﴾؛[7] آیا انسان نمی‌داند که خدا می‌بیند. گذشت از حقوق، فقط برای خانم نیست؛ برای آقا هم هست. «أن یصلحا بینهما خیرا». گفتمان برای پیشگیری و درمان توصیه می‌شود. زوج‌های جوان به خصوص رعایت کنند. زندگی با تحمل سلیقه اداره می‌شود. «نِعْمَ الْخُلُقُ التَّصَبُّرُ»؛[8] بهترین اخلاق صبر است.