درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: تفسیر سوره نساء/تفسیر آیات 82 و 83 /بهترین دلیل بر انسجام آیات قرآن - لزوم خبردادن امور امنیتی به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و جانشینان ایشان

﴿أَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلاَفًا كَثِيرًا﴾.[1]

﴿وَإِذَا جَاءهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِي الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلاَّ قَلِيلًا﴾.[2]

1- تفسیر آیه 82

1.1- ارتباط بین آیه‌ی 82 با آیات گذشته

عده‌ای ایمان ظاهری داشتند و در حضور رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، اظهار ایمان داشتند و در خلوت، خیر. خداوند فرمود: «از این‌ها اعراض کن».

1.2- معنای تدبّر

در این آیه، صحبت از تدبُّر نکردن در قرآن است. «تدبُّر»، از ماده‌ی «دَبر»، یعنی انسان، پشت سر مطلب، یا سخن و کاری را ببیند و آن را بررسی کند. تدبر در قرآن، یعنی انسان، پشت سر آیات حرکت کند و مجموع آیات را ببیند، نه یک آیه را. بعضی از‌ آیات، بعض دیگر را مفسر است. قرآن، 6236 آیه است و در سال‌های مختلف [نازل شده است]، ولی از یک انسجام برخودار است.

1.3- بهترین دلیل بر انسجام آیات قرآن

خداوند می‌فرماید: «آیا مجموع آیات و هماهنگی آن را نمی‌بینید؟ اگر از جانب غیر خداوند بود، در آن اختلاف فراوان دیده می‌شد». بهترین برهان بر قرآن این است که آیات گوناگون در 23 سال بعثت نازل شده است و با هم هیچ‌گونه اختلافی ندارد و این مؤیَّد من عند الله بودنِ آن است.

قضیه‌ی شرطیه‌ای است که اگر از جانب غیر خداوند بود، در آن اختلاف، زیاد بود. تالی، باطل است؛ یعنی اختلاف زیاد؛ پس از نزد غیر خدا نیست و مقدم نیز باطل است.

1.4- جایگاه واژه‌ی «کثیراً» در این آیه

«کثیرا» در اینجا مفهوم ندارد؛ یعنی اختلاف زیاد نداشتن، دلیل بر اختلاف اندک داشتن نیست. «کثیرا»، قید توضیحی است، نه احترازی. یکی از آیاتی که ثابت می‌کند تمام آیات، هماهنگ هستند و «جُملةً واحدةً» هستند، همین آیه است. آیات الهی، یکی دیگری را تبیین می‌کند و آیات قبلی، پیش‌نیاز آیات بعدی‌اند.

2- تفسیر آیه 83

2.1- شایعه‌پراکنی، ابزار منافقین

آیه 83:

«و إذا جائهم أمر من الأمن أو الخوف أذاعوا به ولو ردوه إلی الرسول و إلی أولی الأمر منهم لعلمه الذین یستنبطونه منکم»؛

وقتی فرمانی مانند فرمان امنیتی یا امری یا نهی‌ای بیاید، این کار را پخش می‌کنند و نگه نمی‌دارند. شایعه‌پراکنی می‌کنند. «إذاعَه»، یعنی پخش کردن. به رادیو، «مِذیاع» می‌گویند؛ یعنی وسیله‌ی پخش.

2.2- لزوم خبردادن امور امنیتی به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و جانشینان ایشان

اگر این امر از جانب خداوند که مطلق است و اعم از مادی و معنوی است، پخش می‌کنند، اگر به رسول و اولی الأمر برمی‌گرداندند، در صورتی که آگاهی می‌داشتند، بهتر بود. أولوا الأمر، یعنی معصومان (علیهم‌السلام) و جانشینان آنان. چه به صورت قائم مقامی و چه نمانیده‌ی عام که فقیه جامع الشرایط است.

2.3- منظور از فضل و رحمت خداوند در این آیه

«و لو لا فضل الله علیکم و رحمته لاتبعتم الشیطان إلا قلیلا»؛

اگر فضل و رحمت الهی نبود. «فضل»، نبوت است و «رحمت»، جانشیان ایشان و اولیای الهی و ائمه (علیهم‌السلام).

2.4- فضل و رحمت خداوند، سبب عدم تبعیت از شیطان

اگر فضل الهی و رحمتش نبود، همیشه تابع شیطان بودید. آنچه در مقابل ضلالت شیطان است، هدایت است و هدایت به نبوت و رسالت و امامت است.