درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: تفسیر سوره نساء/تفسیر آیه 49 /اطاعت از اولوا الامر و ولایت فقیه

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا﴾.[1]

1- تفسیر آیه 59 سوره نساء

1.1- عام بودن خطاب آیه

خطاب «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ»، تغلیبی است، نه تخصیصی؛ یعنی امر الهی صادر شده و مؤمنین و مؤمنات که مورد خطاب صدوری هستند، امر را انجام داده‌اند و حقش را ادا کرده‌اند، ولی خاص به آنها نیست و دیگران را هم شامل می‌شود؛ درصورتی‌که اگر تخصیصی بود، دیگران را شامل نمی‌شد. طبق مبنای فقهی ما تمام مکلفان عالم، مأمور به انجام اوامر الهی هستند و اگر کُفار در ماه رمضان روزه نمی‌گیرند، ثبوت کَفّاره و عذاب برای آنها هم هست.

1.2- مراد از اطاعت خدا

برخی می‌گویند این تکرار «أَطِيعُواْ»، تأکیدی است؛ ولی به نظر ما تأکید نیست. اطاعت حضرت حق در تشریع و صدور اوامر است و او منشأ اوامر است و اطاعت باری‌تعالی، اطاعت حقیقیه در صدور همه‌ی اوامر است و اوامر هم که می‌گوییم، شامل نواهی نیز هست.

1.3- مراد از اطاعت پیامبر (ص)

«وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ»، دو نوع است: یکی اطاعت تشریعی است که نبی‌الله و رسول‌الله است و اعلام‌کننده‌ی اوامر الهی در مقام تشریع است؛ مانند همین امر «أَطِيعُواْ» در آیه.

و دیگری، اطاعت حکومتی است؛ یعنی شما پیامبر را به‌عنوان اینکه از جانب حضرت حق حکومت دارند، اطاعت می‌کنید و این اطاعت حاکمیتی است. در أولوا الأمر دیگر اطاعت تکرار نمی‌شود که معلوم می‌شود جایگاه أولوا الأمر در تداوم رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. برخی گفتند مصداقش علما، امرا، نخبگان و صاحب‌نظران امت هستند و برخی گفتند خلفا هستند. به نظر ما مقام اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، «والعصمة» است و همان عصمتی که در نبی شرط است، در أولوا الأمر نیز شرط است.

1.4- 1،اطاعت از ولایت‌فقیه

مقام ولایت‌فقیه هم در اطاعت أولوا الأمر نهفته است. جایگاه علمی ولایت‌فقیه در اصول عقاید است و تجلی اختیاراتش در فقه است؛ نه اینکه جایگاه اصلی بحثش در فقه باشد. ولی‌فقیه، نایب أولوا الأمر است و همان دلیل جعل أولوا الأمر، دلیل بر جعل ولایت‌فقیه است. هر کسی که حکومت اسلامی را قبول دارد، هیچ‌کدام ولایت‌فقیه را انکار نمی‌کنند؛ بلکه در اختیاراتش، اختلاف است که تنها در امور حسبیه است، یا بیشتر. و أولوا الأمر، نباید اشتباه و خطا و گناه داشته باشد و باید معصوم باشد.

1.5- 1،مراد از «شیء»

«فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَيْءٍ»؛ این شیء، مطلق است؛ چه در مسائل خانوادگی و چه اجتماعی و... که شرط حل اختلاف، این است که مرجعش به رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و حضرت حق باشد؛ اگر ایمان به مبدأ و معاد داشته باشید. و این آیه، روش حکومتی اسلام را بیان می‌کند.

1.6- مراد از «أحسن تأویلا»

و «أَحْسَنُ تَأْوِيلًا»، افعل تفضیل نیست؛ بلکه یعنی همین [ارجاع به خداوند و رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و أولوا الأمر]، تنها راه است.