درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/آل عمران آیه 92الی95 /مقام ابرار

﴿لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ ۚ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ﴾[1]

﴿كُلُّ الطَّعَامِ كَانَ حِلًّا لِبَنِي إِسْرَائِيلَ إِلَّا مَا حَرَّمَ إِسْرَائِيلُ عَلَىٰ نَفْسِهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْرَاةُ ۗ قُلْ فَأْتُوا بِالتَّوْرَاةِ فَاتْلُوهَا إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾[2]

﴿فَمَنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُون﴾[3]

﴿قُلْ صَدَقَ اللَّهُ ۗ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾[4]

1- ارتباط آیه 92 با آیات گذشته

آیات گذشته راجع به اقوام مختلف به خصوص یهود و نصارا و مسلمانان بود. کسانی که کفر بورزند و این گونه از دنیا بروند اگر تمام دنیا را فدیه بیاورند، از آنها پذیرفته نمی‌شود و یاوری ندارند. ناصر هم فردی و هم جمعی است. در این آیه وارد یک موضوع جدید می‌شوند در ارتباط با گذشته؛ حال که اینها اگر توبه نکنند عذاب الیم دارند، موفقیت‌ها و خوبی‌ها در چه هست؟ با توجه به مبحث جامعه‌شناسی چه کنیم که جامعه را از کفر به ایمان برسانیم.

2- تبیین لن تنالوا البر

لن از لای نافیه و ان تشکیل شده است. برای نفی ابدی نیست؛ بلکه برای تاکید نفی است. به خصوص وقتی با حتی می‌آید.

برّ در سوره بقره نیز بود و تحلیل کردیم. بِرّ مصدر به معنای توسعه در کارهای خیر است. بَرّ صحرای گسترده است.

به خوبی‌ها و وسعت‌ خیرات نمی‌رسید؛ مگر اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید. رواج بحث انفاق با قید مما تحبّون است.

3- مصادیق انفاق

تا سخن از انفاق می‌آید، ذهن انسان به مسائل مالی می‌رود. مسائل مالی یکی از مصادیق انفاق است. مسائل علمی و فکری را هم شامل می‌شود. حتی اگر دانشمندی از مطالب دوست‌داشتنی خود بنویسد، انفاق است؛ زکات العلم نشره؛[5] ﴿وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ﴾.[6] حضرت علی اکبر علیه السلام با وجود جوانی از منفقین فی سبیل الله بودند. ایشان بالای منزلشان پرچمی نصب کرده بودند به نشان اینکه مهمان‌پذیر هستیم. چند نفر در این کار شاخص بودند؛ عبدالله بن جعفر، امام حسن، امام حسین و حضرت علی اکبر علیهم السلام.

4- مقام ابرار

و ما تنفقوا من شیء؛ آنچه انفاق کنید از هر چیزی کوچک یا بزرگ، خداوند به آن عالم است. لن تنالوا البر مقام ابرار را بیان می‌کند. کسانی هستند که آنچه دوست دارند انفاق می‌کنند. عنوان مما تحبون عام است. مصادیق فراوانی دارد. مسائل مالی، مسائل جانی، مسائل فکری و... مقام ابرار را شهدای عالی قدر دارند چون چیزی از جان عزیزتر نیست تا برای دیگران هزینه می‌کنند.

ان الله به علیم؛ خداوند به آنچه انفاق کنید عالم است. مما تحبون از مواردی است که انسان علاقه دارد. انفاق هم با توجه به اینکه تعلق به مورد علاقه دارد، متعدد است.

پیام آیه این است که انسان باید از مال دوستی پرهیز کند. در کنارش انفاق کردن مما تحبون یک مزیت است.

5- مراد از طعام در آیه

﴿كُلُّ الطَّعَامِ كَانَ حِلًّا لِبَنِي إِسْرَائِيلَ﴾؛ همه غذاها برای بنی اسرائیل حلال بود؛ تا زمانی که حضرت یعقوب علیه السلام برخی را بر خود حرام کرد.

طعام در آیه همه خوراکی‌ها است. هرچند در برخی اصطلاحات به نان و غذا اطلاق می‌شود.

6- دلیل حرمت برخی از غذاها

چند احتمال درباره این تحریم هست:

    1. گوشت شتر و شیرش را بر خود حرام کردند؛ چون خواستند سیر و سلوک داشته باشند. این غذا برای مرفهین بود و برای خودسازی نخوردند.

    2. این غذاها برای حضرت یعقوب در حالت کسالت و مریضی خوب نبود. این به فرزندان و قوم ایشان منتقل شد.

    3. برخی از این غذاها به حکم شخصی برای حضرت یعقوب علیه السلام آمد و بعداً نهادینه شد.

    4. شاید این تحریم فقهی باشد؛ قبلاً حلال بود و حرام شد.

اینکه برخی غذاها را اسرائیلیان نخوردند، قطعی است. انگیزه آن ولی معلوم نیست. شاید برای برخی افراد انگیزه شخصی باشد. موضوعات احکام متغیر هستند که تغییر احکام را به دنبال دارد. تورات برخی از این غذاها را تحریم کرد و عمل کردند. این را اسلام حلال کرد. حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله به عنوان معجزه گفتند تورات را نگاه کنید، این غذاها حرام شده است. اینها برخی متعبد بودند و عمل کرده بودند. این تحریم قبل از نزول تورات بود. تورات غیر محرف را بیاورید ببینید در آن هست یا خیر؟

بنی اسرائیل اصطلاحاً رژیم گرفتند و اینها را نخوردند.

7- تنظیم رژیم غذایی بر اساس کتاب خدا

﴿فَمَنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُون﴾؛ هر کس به حضرت حق افترا ببندد، اینها جزو ظالمان هستند. فری یعنی جدا کردن. بگوید اینها راست است و دروغ باشد.

من بعد ذلک یعنی بعد از اینکه در تورات آمده است و مشخص است. کسانی که چیزی در تورات نباشد و به آن نسبت دهند، ظالم هستند.

قانون اباحه و حلیت عام است؛ تا ندانیم چیزی حرمت دارد، حلال است.

ما باید خوردنی‌ها و آشامیدنی‌هایمان را بر اساس کتاب الهی تنظیم کنیم.

اگر خواستید انفاق کنید از آنچه مورد علاقه شماست، انجام دهید.

﴿قُلْ صَدَقَ اللَّهُ ۗ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾؛ پیرو آیین حضرت ابراهیم علیه السلام باشید که حنیف است؛ یعنی از باطل به حق گرایش دارد و از مشرکین نیست.