درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/آل عمران آیه 64 /مراد از کلمه

﴿قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَىٰ كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ﴾[1]

1- خطاب آیه 64

اینجا یک خطاب جدید داریم. خطاب خاص از اول قرآن نداشتیم. یا اهل الکتاب، یهود و نصاری و مسلمانان را شامل می‌شود. خطاب وصفی جمعی است. تعالوا برای جایی به کار می‌رود که کسی در بلندی است و فرد را به جایگاه خود می‌خواند. بالایی مکانی یا مکنتی مراد است. اینجا مکنت است. علامه حسن زاده رحمه الله در کافی مُعرَب که منحصر به فرد است و تبارک و تعالی آوردند و واو آوردند. گفتم این اضافه است. فرمودند مسلمانان برای یک واو حاضر به جنگ شدند؛ ﴿يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ﴾؛[2] و مجبور شدند واو را بیاورند. این دلیل بر عدم تحریف کتاب است. واو قبل تبارک باید باشد، چون اسم جدید است. الله بلندای مکانتی دارد. مانند یک کسی که بلا تشبیه بر یک مناره است و همه را می‌بیند.

2- مراد از کلمه

کلمه به لحاظ واژه آنی است که تغییر و تحول به وجود می‌آورد. کَلِم را برای تشریح به کار می‌برند. کلمه در آن شکافتن و تحول است. در دعای امام زمان علیه السلام در ماه رجب که در آن هستیم می‌خوانیم: اللّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِمَعانِي جَمِيعِ مايَدْعُوكَ بِهِ وُلاةَ أَمْرِكَ المَأْمُونُونَ عَلى سِرِّكَ؛ ... من تو را به معانی‌ای می‌خوانم که وُلات امر تو هستند. لافَرْقَ بَيْنَكَ وَبَيْنَها إِلاّ أَنَّهُمْ عِبادُكَ.[3] به معانی بر می‌گردد که باید ضمیر مؤنث بیاید ولی ضمیر ذوی العقول می‌آید. این کلمات کلمه جامع بین ربوبیت و عبودیت است. الْعُبُودِيَّةُ جَوْهَرٌ كُنْهُهَا الرُّبُوبِيَّةُ؛[4] جوهره عبودیت ربوبیت است. کلمه توحید و کلمه ولایت است که هم مرز و هم حقیقت است. در فلسفه و عرفان می‌گوییم وجودی داریم که هم خودش است و هم متشخص از دیگران است. تشکیک بالمعنی الاخص. هم حقیقت خود را به وجود می‌آورد و هم باعث امتیاز از غیر می‌شود. ما به الاشتراک و ما به الامتیاز یکی است. گاهی این دو متفاوت هستند. در تشکیک اخص آنی که جمع کرده و آنی که جدا کرده یکی است. عدد 5 با عدد 4 در واحد شریک هستند و در واحد هم با هم جدا هستند. کلمه وجه جمع ما است. کلمه ربوبیت. هر آیه مفسر آیات گذشته است. آن کلمه چیست؟ اینکه اولاً عبادت خدا کنیم؛ عدم شرک است. اینکه غیر خدا را رب قرار ندهیم. محور ربوبیت، رب العالمین است. ﴿فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾؛[5] اگر رب ما رب العالمین مطلق شد، کلمه سواء است و گرنه رب‌های دیگر این طور نیست. این کلمه، کلمه توحید است. اگر رو گرداندید از این کلمه بگویید ما مسلمان هستیم.