درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/آل عمران آیات35الی37 /مقام عندیت حضرت زهرا و حضرت مریم سلام الله علیهما

﴿إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي ۖ إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾[1]

﴿فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنْثَىٰ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثَىٰ ۖ وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ﴾[2]

﴿فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا ۖ كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا ۖ قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّىٰ لَكِ هَٰذَا ۖ قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ۖ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ﴾[3]

1- نذر مادر حضرت عیسی

در این آیات یکی از کرامت‌های حضرت حق را بیان می‌ شود. جریان ولادت حضرت عیسی علیه السلام و مادر ایشان است.

امرأة عمران جناب حنّه مادر حضرت مریم است. ایشان نذر کردند که فرزندشان محرّر باشد یعنی خادم بیت المقدس باشد. فلما وضعتها، وضع هم برای امور مادی به کار می‌رود و هم معنوی، وقتی متولد شد، دید دختر است. وضعتُها هم آمده است.

2- لیس الذکر کالانثی سخن کیست؟

لیس الذکر کالانثی سخن مادر حضرت مریم است یا خداوند؟ اگر سخن خدا باشد معکوس نیست و مستقیم است ولی اگر سخن مادر باشد، تشبیه معکوس است. برخی گفتند سخن مادر مریم است و از روی اضطرار گفتند و متوجه نبودند و این طور گفتند ولی چنین دیدگاهی مقبول نیست. خداوند می‌گوید تو دنبال فرزند پسر بودی ولی این که ما به تو دادیم از هزاران پسر بهتر است. لذا حنّة خودش آیه‌ای از آیات خداست. و انّی سمّیتها مریم. ما این فرزند را مریم نامیدیم. یکی از کسانی که شیطان به آنها راه ندارد، حضرت مریم و حضرت عیسی علیهما السلام است. تنها پیامبری که انتسابش به مادر است عیسی علیه السلام است. در برخی اخبار آمده است که اگر وجود رسول الله صلی الله علیه و آله نبود، حضرت عیسی علیه السلام می‌رفتند به خاتمیت برسند. مقدرات الهی بود که انسان با عظمت‌تری بیاید. دختران از خدمت معبد در ایام عادت محروم می‌شدند و مردان فقط می‌توانستند آنجا باشند. یکی از اولیای الهی را همین دختر به وجود می‌آورد. تو نمی‌دانی! انسان‌های الهی تولدشان خاص است. حضرت مریم، حضرت عیسی، امام زمان و امام حسین علیهم السلام.

مریم و ذریه‌اش را از شیطان رجیم دور کن. این دعا مستجاب شد.

فتقبلها ربها بقبول حسن؛ در دو جا خدا بین دعا، دعای استجابت را هم آورده‌اند. ﴿رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ﴾[4] که حضرت ابراهیم علیه السلام گفتند و اینجا نیز هست.

3- مراد از نبات حسن

نبات حسن یعنی نسل زیبا. هم قبول حسن و هم نبات حسن. در کمال معرفتی بین زن و مرد فرقی نیست. زن که حامل رحمت الهی است به کمالات و مقامات نزدیک‌تر است. دامان عروجی دارد که مرد ندارد.

برای کفالت ایشان قرعه‌های مختلفی زده شد که حضرت زکریا متکفل ایشان شد.

4- مراد از محراب

محراب یعنی محل جنگ و تلاش و کوشش. چه اتاق فرماندهی نیایش و چه جنگ با شیطان و اتاق جنگ که فکر می‌کردند، محراب می‌گفتند.

علامه مصطفوی می نویسد: «حرب... و المِحْرَابُ: صدر المجلس و يقال هو أشرف المجالس، و منه محراب المصلّي، و يقال محراب المصلّي مأخوذ من المحاربة لأنّ المصلّي‌ يُحَارِبُ‌ الشيطانَ و يُحَارِبُ نَفْسَهُ».[5]

بعداً محراب شد محراب اصلاحی که در آن نماز می‌خوانند. قبلاً خارج معابد بودند و از آن محافظت می‌کردند. اکثر جنگ‌ها برای حفظ عقیده‌ها بود. مشهور است که ان الحیاة عقیدة و جهاد؛ که حدیث نیست ولی جمله خوبی است. محراب‌ها حافظ معبدها بودند.

هر وقت زکریا نزد حضرت مریم سلام الله علیها می‌رفت، می‌دید نزد ایشان رزقی است. میوه‌های زمستان در تابستان و عکس. سؤال می‌شد این رزق از کجاست؟ قالت هو من عند الله. ان الله یرزق من یشاء بغیر حساب. خدا هر کس را بخواهد بی حساب روزی می‌دهد. این شامل نوشیدنی هم می‌شود.

5- مقام عندیت برای حضرت زهرا سلام الله علیها

حذیفه یمانی می‌گوید من و سلمان و ابوذر و مقداد و برخی مهمان حضرت امیر علیه السلام شدیم و در خانه چیزی نبود. دیدیم حضرت فاطمه سلام الله علیها نماز می‌خواندند. بعد حضرت امیر علیه السلام را صدا زدند که برای مهمان‌ها غذا ببرید. آب گوشتی بود با بوی مطبوعی. سؤال کردند این از کجا؟ گفتند: هو من عند الله. رسول معظم صلی الله علیه و آله خدا را شکر کردند و این آیه را خواندند که به دختر من هم کرامتی مانند حضرت مریم سلام الله علیها عنایت کرد.[6]

6- تداوم مقام عندیت حضرت زهرا سلام الله علیها

مقام عندیتی که حضرت مریم داشتند، برای زمان خاصشان بود. ولی رزقی که من عند الله برای حضرت فاطمه سلام الله علیها بود، در عالم برزخ ادامه دارد و مخصوص زمان خاص نیست.

اینجا حضرت زکریا دعا کردند: رب هب لی ... انک سمیع الدعا.

خدایا تو خواسته‌ها را می‌دانی به من ذریه طیبه عنایت کن.