درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/آل عمران آیه17 /شب زنده داری شرط رسیدن به کمال

﴿الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ﴾[1]

1- مراد از المنفقین

انفاق یعنی بخشش از دارایی. تا صحبت از دارایی می‌شود، ذهن به مسائل اقتصادی می‌رود ولی یعنی آنچه برای نفس است؛ ما لَه. آنچه برای اوست. شامل عِلم هم می‌شود. رفتار و اخلاق را هم شامل می‌شود. انفاق در اینجا شامل صبر و صدق و قنوت و تواضع می شود.

2- مراد از المستغفرین بالاسحار

باب استفعال است. در این زحمت است. چون اکتساب دارد. زحمت‌های مضاعفی دارد. تعدّی یک زحمت مضاعف است. باب تفعیل و استفعال. غفران و پوششی که می‌خواهیم بر اعمالمان بگذاریم که نادیده گرفته شود، زحمت دارد؛ مانند یک معدنچی که زحمت دارد؛ النَّاسُ مَعَادِنُ كَمَعَادِنِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ.[2] معدنچی که کوه را می‌کند، انسان هم با زحمت باید با زبانش آه بکشد و ذکر بگوید و زحمت بکشد.

این مستغفرین، منفقین را هم دارد. انسان‌های با تقوا و وارسته منزوی نیستند. خصلت اجتماعی آنها انفاق و خصلت فردی آنها استغفار است. هم روز دارند و هم شب. برخی فکر می‌کنند عرفان انزوا است. با حالات خوش خود را می‌سازند و باید قابل عرضه باشد. در نتیجه آمرزش‌خواهی و استغفار و انفاق دو خصلت اینها است. ﴿إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ* كَانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ* وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ﴾.[3]

3- شب زنده داری شرط رسیدن به کمال

خود معصومین هم درجات دارند. فعلیت تامه دارند ولی استکمال هر فردی به حسب خودش است. انسان‌های اهل کمال، اهل سحر و انفاق هستند. و المستغفرین بالاسحار که صفت پنجم آمده، مؤید و مثبت و مصدّق صفات قبلی است. صادقین و صابرین و قانتین و منفقین تا اهل سحر نباشند به کمال نمی‌رسند. استغفار در سحر منوط به صفات قبلی است. وصف به شیء مشعر به علیت است. حتی کسانی که مفهوم وصف را حجت نمی‌دانند ولی قائل به اشعار به علیت هستند.

سحر یعنی لحظه خاص و سهر یعنی بیداری. سحر یعنی چیزی که مرموز است و در آن حالت سرّ‌ و ابهام است. سِحر را هم برای همین می‌گویند. سحر ابهام بین روز و شب است.