درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/سوره آل عمران(آبه 1) /اهمیت تلاوت قرآن و نمای کلی از سوره بقره و آل عمران

هیچ موضوعی و هیچ درسی همانند آیات شریفه قرآن نیست. فقه و اصول و تفسیر و عرفان و همه مقدمه برای آیات الهی‌اند. ما اگر به مفاهیم و مصادیق و معانی آیات الهی رسیدیم، به همه چیز رسیدیم.

1- کمال انسان در گرو اتصال به آیات الهی

بارها گفته‌ایم که حضرت باری تعالی آیات را نازل کرده است و آیات را از انسان تحویل می‌گیرند. هر کس بیشتر با این آیات حشر و نشر داشته باشد در فهم و بیانش، در تدبیر و تدبر و تفکرش، در رفتار و کردار و عملش انسان موفقی است. می‌توانیم بگوییم که کمال انسان به بعثت انسان است. بعثت انسان به اتصال به آیات الهی است؛ یعنی رسالت و نبوت. تفضیل انبیای الهی به آیات الهی است؛ ﴿تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ﴾.[1]

2- ظهور و بروز خزانه غیب الهی به وسیله کتاب الهی

آخرین رسول افتخارش به خاتمیت است؛ ﴿وَلَٰكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ﴾.[2] این خاتم به کلام الهی است. آنچه در خزانه غیبی باری تعالی است ظهور و بروزش به وسیله کتاب الهی است. خدا را شکر می‌کنیم که ما را در دوره آخر الزمان قرار داد. این دوره شکر خاص دارد. کمال آخر الزمان به کمال آیات الهی و جمال آن است.

3- بیان علامه حسن زاده رحمه الله درباره قرآن و انسان

خدا درجات حضرت استادمان را متعالی کند. مجمع البیان را در محضر حضرت علامه حسن زاده قدس الله نفسه الزکیه بودیم. می‌فرمودند انسان است و قرآن است و قرآن است و انسان است. دو موجبه کلیه که جای موضوع و محمول که عوض شود، هیچ گونه تفاوتی نمی‌کند. انسان و قرآن دوشادوش هم حرکت می‌کنند.

4- توصیه ائمه علیهم السلام به رجوع به قرآن

حضرت امام حقایق علیه السلام امام صادق فرمودند: نحن وهو (قرآن) كهاتين؛[3] ما و قرآن مانند این دو انگشت سبابه هستیم. دریابید قرآن را و برای آن برنامه‌ریزی کنید. ما تا به آیات الهی نرسیم به مقام جمعی و جمعیتی نمی‌رسیم. جمال الهی و کمال الهی و جامعیت آیات الهی به تدبیر و تفکر در آیات قرآن است. فَإِذَا الْتَبَسَتْ عَلَيْكُمُ الْفِتَنُ كَقِطَعِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَيْكُمْ بِالْقُرْآنِ؛ اگر در حضار فتنه‌ها قرار گرفتید همانند شب سیاه،[4] قرآن را دریابید. قرآن حبل الله المتین است. ریسمان آویخته شده از جانب حضرت حق که یک طرفش در دست خدا و یک طرفش در دست انسان است. تا جایی که فرمود: ﴿تَعَالَوْا إِلَىٰ كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ﴾[5] . فرق بین امام و خدا در عبد بودن و رب بودن است.

5- توصیه به تلاوت

اولاً برای قرائت قرآن برنامه‌ریزی داشته باشیم. صد آیه یک حزب تا یک جزء. سیره بزرگان و حضرت استادمان این بود که تعداد روزها را به تعداد جزءهای قرآن پیش ببریم. روزی یک جزء. امام رضا علیه السلام هر سه روز یک ختم قرآن داشتند. فرمودند بیشتر هم می‌توانم ولی چون تفکر می‌کنم این مقدار است. حضرت امام هم در خاطراتشان هست روزی یک جزء می‌خواندند. شهید مطهری هم بیست دقیقه قبل خواب قرآن می‌خواندند. روز را هم با قرآن قطعا شروع می‌کردند و ختم می‌کردند.

6- بسم الله در هر سوره نماد آن سوره است

بسم الله در هر سوره‌ای جزء آن سوره است. در سوره مبارکه بقره بحث کردیم. بحمد الله به این نتیجه رسیدیم که بسم الله در هر سوره‌ای نماد آن سوره است. یعنی به ظاهر کلمات یکی است ولی در حقیقت معنا متعدد است. برای همین بسم الله در هر سوره‌ای مختص به آن سوره است. آیات هر سوره ای مفسر بسم الله در آن سوره است. اجمال هر سوره‌ای، بسم الله نشسته در صدر آن سوره است. می‌توان گفت مشترکی است که دارای معانی متعدد است.

بسم الله الرحمن الرحیم انشاء شده در هر مجلس و گفتمان و نوشته، مختص به خودش است. كل أمر ذي بال لم يبدء باسم الله أو بحمد الله فهو ابتر؛ [6] کار مهم اگر با بسم الله شروع نشود نا تمام است. موجبه کلیه است. موظفیم برای هر کاری بسم الله را داشته باشیم.

در سوره آل عمران مفسر این بسم الله الرحمن الرحیم 200 آیه شریفه است. بسم الله در سوره مبارکه بقره را با 286 آیه بیان کردیم.

7- هر آیه بیان ترتیبی آیه قبل است

نظری داریم در تفسیر که بارها بیان کردیم که هر آیه‌ای که می‌آید در سیر ترتیبی بیان آیه قبلی است. همان‌طور که بسم الله آیات بعدش مربوط به تفسیر آن است،‌ آیات بعدی هم همین طور است. آیه قبلی پیش‌نیاز آیه بعدی است. این ارتباط را در سوره‌ها هم قائل هستیم. اگر سوره مبارکه بقره و آل عمران را نگاه کنیم ما را در فضای نزول و صدور قرار می‌دهد. شأن نزول و فضای صدور را برای فهم آیات نیاز داریم. فهم آیات بدون ارتباط با هم امکان پذیر نیست.

8- نمای کلی از سوره بقره

سوره مبارکه بقره بیان اقسام مردم بود؛ مؤمن، منافق و کافر. حصر عقلی بین ایمان و کفر است. نفاق هم به کفر ملحق می‌شود. هدایت در سوره مبارکه بقره با هدایت متقین شروع شد و با بیان منافق و کافر، در پایان آیه آمن الرسول را آورد که عصاره سوره بقره است.

9- شیوه قرآن در بیان آیات

شیوه قرآن را بنگرید. با اختصار شروع می‌کند و به تفصیل بیان می‌کند و دوباره به اختصار بر می‌گردد. این شیوه همه آیات الهی است.

10- ایمان بدون اطاعت نتیجه ندارد

بارها عرض کردیم که ایمان اگر به اطاعت ختم نشود نتیجه ندارد. شیطان شش هزار سال عبادت کرد ولی یک لحظه هم اطاعت نکرد. عبودیت مهم است؛ که با اطاعت حاصل می‌شود. ایمان با عمل انسان‌ساز است. خداوند آیات می‌فرستد و آیات تحویل می‌گیرد. دعا آیات صاعد است. قرآن آیات نازل است.

11- عصاره سوره بقره هدایت است

برخی از اولیای الهی ذکر قنوت خود را آیات آخر سوره مبارکه بقره قرار می‌دادند. ارتباط آیه به آیه چطور است؟ بعد از تثبیت ایمان و مؤمن، سوره بقره تمام می‌شود. عصاره سوره بقره هدایت است. هدایت، به ایمان است و ایمان، به سقوط کفر است. هدایت فقط به صراط مستقیم است.

12- نمای کلی سوره آل عمران

اسقاط کفر به توحید و آیاتی است که می‌آید. سوره آل عمران تثبیت ایمان و اسقاط کفر و نصرت مؤمن بر کافر و چگونگی آن است. برای همین در سوره مبارکه بقره صحبت از خلقت جناب آدم است و اینجا خلقت جناب عیسی علیه السلام و نفی تثلیث و اثبات توحید است. آیات الهی سلسله به هم پیوسته است. نباید از هم جدا شوند. عنوان آل عمران یک بار بیشتر در قرآن به کار نرفته است آیه 33 این سوره. وجه تسمیه را خواهیم گفت.