درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات261الی265) /لزوم انفاق و دوری از منت و ریا در آن

﴿مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ ۗ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾[1]

﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى ۙ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾[2]

﴿قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَمَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُهَا أَذًى ۗ وَاللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ﴾[3]

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا ۖ لَا يَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾[4]

﴿وَمَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِيتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَهَا ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾[5]

1- گستردگی انفاق

مثل الذین ینفقون اموالهم...؛ کسانی که در راه خدا مالشان را انفاق می‌کنند، همانند شاخه گندمی است که 700 دانه از آن می روید. این آمار حداقلی است.

انفاق را گفتیم از نفق و نفقه است به معنای راه‌های زیرزمینی است. تونل را هم در عربی امروز نَفَق می‌گویند.

سنابل جمع سنبل است یعنی خوشه. یک دانه هفتصد برابر می‌شود. یک کار انفاق‌گران هفتصد کار می‌شود. اصل کار این است و هرچه بخواهد خدا اضافه می‌کند. رحمت خدا هم وسعت دارد و هم علیم است. صحبت از گستردگی انفاق است. انفاق تصاعدی بالا می‌رود. خداوند واسع علیم است. هم گستردگی دارد و هم دانا است.

2- ثمره انفاق و منّت نگذاشتن

کسانی که مالشان را انفاق می‌کنند و در پس آن منّت و آزاری نیست، دو ثمره کاری هست؛

    1. اینکه اجر آنها نزد خدا است؛

    2. اینکه از گذشته ناراحت نیستند و از آینده نگران نیستند.

خوف و حزن نداشتن و اجر عندالله از ویژگی‌های اولیای الهی است. منفقان مخلِص، اولیای الهی می‌شوند.

3- لزوم رعایت کرامت نفس سائل

انسان حرف شایسته‌ای بزند و مغفرت و طلب بخشش داشته باشد بهتر از صدقه‌ای است که پشت سر آن منّت و اذیتی باشد.

خداوند می فرماید: ﴿وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ﴾؛[6] اگر خواسته سائل را می‌توانید، انجام دهید، و گرنه با زبانتان بدرقه‌اش کنید. جواب هم می‌خواهید بدهید شایسته باشد.

در زندگی روزمره قول به معنی سخن است ولی قول قرآن سخن تنها نیست؛ اشاره و کردار را هم در بر می‌گیرد. رفتار زیبا را هم شامل می‌شود.

خداوند بی‌نیاز و بردبار است. چون صحبت اذیت دیگران و سؤال از مردم است، صفت غنی و حلیم گفته شد. غنی نسبت به سؤال سائل است. خداوند نیاز را رفع می‌کند، ما واسطه‌ایم. حلیم یعنی در برخورد با مردم حلم داشته باشید.

4- لزوم دوری اعمال و صدقات از ریا

صدقات خود را با منّت و اذیت باطل نکنید. مالَه را گاهی مال می‌گیرید. و گاهی ما له جدا جدا می‌خوانید؛ یعنی آنچه برای اوست. بنابراین علم و مسائل اخلاقی هم دارایی است.

مرائاة و رئاء یعنی کار در مرئی و منظر دیگران قرار می‌گیرد. حداقل در معرض دید انجام دهنده و بیننده قرار می‌گیرد. کسی که مالش را برای توجه دیگران انفاق می‌کند و ایمان به خدا و قیامت ندارد.

صفوان یعنی سنگ خیلی صاف و صیقلی. مانند اینکه روی سنگی صاف است و گرد و خاکی روی آن باشد. بعد بارانی تند ببارد. کشاورز باید دانه را بکار تا بروید و رستن کند. اگر خاک روی سنگ باشد محصول ندارد. صدقات ریایی در معرض دید قرار می‌گیرد و از بین می‌رود. کسی که با ریا کار انجام دهد مانند کسی است که روی سنگ صاف با غبار بخواهد کشت و زرع کند. با باران تند همه غبار می‌رود. خدا قوم کافر را هدایت نمی‌کند.

5- لزوم انفاق برای خدا

کسانی که اموالشان را در راه خدا به خاطر او و برای رسیدن به آرامش نفسشان انفاق می‌کنند؛ مانند بوستانی در یک زمین بلندی است. ربوة زمین بلند است. باغ‌هایی که در بلندی‌ها باشد، رشدش بیشتر است. گاهی بوستان‌های عموی روی تپه‌ها و بلندی‌ها می‌ساختند. سخت است ولی زیباست. وابل؛ باران نرم و بدون آسیب است. باران نرمی که بر باغ بلندی ریزش داشته باشد، اصبّ می‌شود؛ یعنی ریزش قطره قطره باران که سیل نمی‌شود و نم نم می‌آید. در نتیجه درآمدهای آن باغ را دو برابر می‌کند. تلّ نسیم مرطوب یا باران منقطع است. جنگل‌ها نماد جنّة بربوة است. خدا به آنچه شما انجام می‌دهید آگاهی دارد. سعی کنید انفاق‌های شما برای خدا باشد.