درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات165-166) /نیازمندی انسان- محبت حقیقی و مجازی

﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ ۖ وَ الَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ ۗ وَلَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا إِذْ يَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعًا وَأَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذَابِ﴾[1]

﴿إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَرَأَوُا الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ﴾[2]

1- نیازمندی انسان

پس از اینکه مراحل تفکری انسان در آیات قبل بیان شد، مراحل حبّی انسان نیز بیان می‌شود. انسان نیازمند است، و باید نیازش را برآورده کند. قطعاً نیاز او را نیازمند نمی‌تواند برآورده کند. عده‌ای از مردم غیر خدا را انداد می‌گیرند. نمی‌توانند نیازشان را بر طرف کنند. اینها را به عنوان خدا و مورد پرستش قرار می‌دهند. آنها انداد را مانند خدا دوست دارند. یحبونهم ضمیر ذوی العقول دارد؛ یعنی همانند خود را مانند حضرت حق دوست دارند. اینها کسانی هستند که نمی‌توانند راه را پیدا کنند و سوراخ دعا را گم کرده‌اند. نیازشان را با حضرت حق باید برطرف کنند.

2- ایمان عامل محبت شدید به خداوند متعال

کسانی که ایمان دارند محبتشان شدیده است. وقتی از امام صادق علیه السلام در مورد ایمان سؤال کردند، چقدر زیبا فرمودند؛ هل الایمان الا الحب و البغض؟[3] ؛ ایمان جز محبت و بغض نسبت به چیزی می‌تواند باشد؟ تمام کارهای ما بر اساس محبت می‌چرخد. بهترین عبادات هم محبانه و شاکرانه و خاضعانه است. عبادتی که شایستگی حضرت حق را دارد. کسانی که ایمان آوردند محبتشان به خدا شدیدتر است. و اگر کسانی را که ظلم می‌کنند ببینند، عذاب را می‌بینند. اینها کسانی هستند که مسیر را اشتباهی رفتند. و باید بدانند که توانایی، قدرت و بی‌نیازی برای خداوند است. خدا عذابش شدید است. کسانی که محبت دیگران را به جای محبت حضرت حق انتخاب کنند، در یک عذاب هستند. وصف به شیء مشعر به علیت است. بی‌نیازی از حضرت حق است و توانایی و اگر می‌خواهید نیازتان را بر طرف کنید باید به توانمند و بی‌نیاز بر طرف کنید؛ ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ﴾.[4]

3- روز قیامت، روز قطع اسباب

کسانی که پیروی شدند، از پیروان خود تبری می‌جویند و بر عکس. پیروان هم تبری می‌جویند. روز قیامت که روز بروز اعمال است روشن می‌شود که اینها خود نیازمند بودند. و عذاب خدا را مشاهده می‌کنند و می‌بینند. رؤیت عذاب در روز قیامت برای همه است. اولیای الهی در همین دنیا هم می‌بینند که عده‌ای معذب هستند. عذاب را می‌بینند و اسباب از اینها قطع می‌شود. نظام علت و معلول در این دنیا است. اسباب و انساب روز قیامت قطع می‌شود. روز ظهور حضرت حق و تبلی السرائر است. جز حضرت حق چیز دیگری باقی نیست؛ ﴿جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کانَ زَهُوقاً﴾[5] . هرگونه وسیله و اسبابی که داشتند از آنها قطع می‌شود. تنها آنچه باید باقی بماند، می‌ماند. نظام علّی و معلولی و هماهنگی به هم می‌خورد و قیامت ظهور می‌کند. کسانی که خود را به جای حق جا زدند، و به سراغ انداد رفتند، همه از هم تبرّی می‌جویند.

4- آیا از عشق مجازی می‌توان به عشق حقیقی رسید؟

عشق‌های مجازی هم از همین جهتی است که دنبال محبت رفتند؛ ولی راه را اشتباه رفتند. ما همه بر اساس نظام حبّی حرکت می‌کنیم و جز محبت کاری نداریم. باید این هنر را داشته باشیم که چیزی به جای محبت اصلی جا زده نشود. این عشق‌های مجازی اصل محبتش خوب است؛ ولی کاربرد محبت در مورد خاص پسندیده نیست. همین هم اگر در مقابل حضرت حق مطرح شود، خوب نیست. در مقابلِ محبت خدا همه چیز باید فانی شود. اگر محبتی در طول محبت الهی باشد، پسندیده است ولی در عرض آن خیر. مثلا انسان به شخصیتی علاقه دارد چون او علاقه مند به خداست، چون او محبّ خداست ارزشمند است.

5- دوست داشتن پیامبر صلی الله علیه و آله برای خداوند

و روي انّه صلى الله عليه وآله مرّ عليه غلام دون البلوغ وبش له وتبسّم فرحاً بالنبي صلى الله عليه وآله، فقال له: أتحبّني يا فتى؟ فقال: اي والله يا رسول الله، فقال: مثل عينيك، فقال: أكثر، فقال: مثل أبيك، فقال: أكثر، فقال: مثل اُمّك، فقال: أكثر، فقال: مثل نفسك، فقال: أكثر والله يا رسول الله. فقال: مثل ربّك، قال: الله الله يا رسول الله، ليس هذا لك ولا لأحد، فإنّما أحببتك لحبّ الله، فالتفت النبي صلى الله عليه وآله إلى من كان معه وقال: هكذا كونوا، أحبّوا الله لاحسانه اليكم وانعامه عليكم، وحبّوني لحبّ الله.

6- تفاوت دوست داشتن حقیقی و مجازی

تفاوت محبت مجازی و حقیقی این است که برای خدا باشد یا خیر؟ هر گاه محبت غیر خدا از خدا بیشتر شد، مجازی است؛ هر وقت نشد، خوب است و انداد نیست. ندّ پروری و ضدّ پروری آسان است؛ ولی خدا پروری مهم است. یعنی در خدمت کسانی باشند که در پرورش الهی هستند.